Mantık bilimi çok ilginç paradokslarla dolu. Bu paradokslardan bir tanesi de Hempel Paradoksu adıyla biliniyor. Peki nedir bu Hempel Paradoksu?
Hempel Paradoksu'nu ortaya koyan kişi, Carl Gustav Hempel adlı bir filozof.
Kendisi bu paradoksu 1940'larda endüktif mantık ile sezgi arasındaki çelişkiyi göstermek için ortaya koymuş.
Paradoksun orijinal halinde Hempel, kargaları ele alıyor.
Ortaya koyduğu iki veri var:
Bütün kargalar siyahtır.
Siyah olmayan bir şey, karga da değildir.
Bu iki veri, birbirleriyle aynı anlama geliyorlar.
Olayı bu noktadan sonra çilek ve yeşil gözlü insan örneğine taşıyarak devam edelim.
Bütün çilekler kırmızıdır.
Kırmızı olmayan bir şey, çilek de değildir.
Buna göre ilk veri doğruysa, kırmızı olmayan bir çilek olamayacağı için, ikinci veri de otomatik olarak doğru oluyor.
Bunun yanı sıra ikinci veri doğruysa, yine kırmızı dışındaki hiçbir renkte çilek bulunamadığı için, ilk ifade de doğru olacaktır.
Bu iki veriyi kanıtlamak için ilk başta yapılması gereken iki şey varmış gibi görünüyor.
İlk veri için tüm çileklerin kırmızı olduğunu gözlemlemek, ikinci veri için ise kırmızı olmayan tüm maddeleri inceleyerek aralarında bir tane bile çilek olmadığını göstermek gerekiyor.
Ancak daha da detaya inildiğinde, bir paradoks ortaya çıkıyor.
Öncelikle kırmızı bir çilek gördüğümüzü düşünelim. Bu çilek, ilk veride belirtilen önermeye uyduğundan, tüm çileklerin kırmızı olduğunu destekleyen bir kanıt durumunda.
Şimdi işleri karıştırarak ikinci bir örnek olarak gözleri yeşil olan birini düşünelim.
Bu kişinin gözleri kırmızı değildir, aynı zamanda çilek de değildir. Dolayısıyla ikinci veride belirtilen 'Kırmızı olmayan bir şey, çilek de değildir' ifadesini destekleyen bir kanıt elde etmiş oluyoruz.
Hatırlayacağımız üzere bu iki önerme de birbirinin dengiydi, aynı şeyi ifade ediyordu.
Dolayısıyla ikinci önermeyi destekleyen bir kanıt, asıl önermeyi, yani tüm çileklerin kırmızı olduğunu da destekliyor.
Yani yeşil gözlü bir insanın varlığı, paradoksa göre tüm çileklerin kırmızı olduğuna kanıt olarak gösterilebiliyor.
Hempel'in bu paradoksunun, tümevarım mantığının itibarını zedelediği yönünde görüşler mevcut.
Yine de bir nevi genellemelerden kaçınılmasını önerdiği için, genel bağlamda bilim insanları için her daim göz önünde bulundurulması gereken güzel bir paradoks olduğunu da belirterek yazıyı noktalandırayım...