Türkçede tam olarak çevirisi olmayan Poliamori, birden fazla partnerle romantik ve duygusal ilişki kurma, ilişki kurma arzusunda olma ve bunları da ilişkiye dahil olan tüm tarafların rızasıyla birlikte yaşama pratiği olarak özetlenebilir.
Biraz daha açmak gerekirse deyip merak edenleri içeriğinde devamına alalım...
"Rızaya dayalı monogami olmayan ilişkiler" kavramının çatısı altında değerlendirilen poliamori, Latince ve Yunanca kökenli bir kelime. "Çok" anlamına gelen poly kelimesinden ve "aşk" anlamına gelen amor kelimesinin birleşiminden türetilmiştir.
Yani 'çoklu aşk' diye kabaca çevirebileceğimiz bu kelime, birden fazla partnerle tüm partnerlerin rızası ve bilgisi dahilinde yaşanan bir romantik ilişki pratiği anlamına geliyor. Poliamori kelimesini ilk kez ABD'li bir yazar olan Morning Glory Zell-Ravenheart'ın 1990'da yayımlanan bir makalesinde kullanmış.
Öncelikle poliamorinin özellikle tek eşli ilişkilerde var olan cinsel, duygusal ve romantik bağlamdaki açmazlarını sorgulayarak daha gerçekçi ve sağlıklı ilişkiler kurmayı hedefleyen bir bakış açısının sonucu olarak ortaya çıkan bir pratiktir.
Poliamori; aşk, sadakat, dürüstlük, eşitlik, iletişim gibi değerleri ve konuları merkezinde toplar. Dolayısıyla burada konunun sadece cinsel pratikle bir alakası yok. Bu ilişki türünde tamamen tek eşli ilişkilerin sadakat ve duygusal süreklilikten kopma durumlarını reddeden bir anlayıştan söz edebiliriz.
Çünkü bu ilişki türünde öne çıkan en önemli ayrıntı, aynı anda birden fazla ilişki yaşayan partnerlerin bunu birbirlerinin rızasıyla ve açıkça yaşamasıdır.
Bu noktada var olan bir ilişkiye dahil olan hem birincil hem de diğer partnerlerin poliamoriye rıza göstermesi, bu durumun bilincinde olması ve herkesin bu konuda dürüst yaklaşım göstermesi en önemli hususu poliamorinin.
"Sorumlu, açık, dürüst ve uzun vadeli” duygusal birliktelikleri içeren poliamori, bu vasıflarıyla "aldatma", "çapkınlık", "tek gecelik ilişki" ve "poligami" gibi pratik ve ilişki biçimlerini de doğrudan denklemden çıkarır.
İlişkiye taraf olan tüm bireylerin tam manasıyla 'radikal bir dürüstlük' çerçevesinde yürüttükleri deneyim neticesinde 'aldatma' gibi bir durumdan da söz etmek mümkün olmaz. Uzun vadeli duygusal ve cinsel yakınlık kurmaya dayalı olmasıyla da tek gecelik ilişki gibi pratikleri de bu denklemden çıkarır. Bunun sonucunda da poliamori, monogamide görülen bağlanma, özgürlük, güvenlik, güven gibi var olabileceği mümkün sorun ve ikilemleri yok ederek birden fazla duygusal ilişkinin nasıl sürdürülebilir olacağına dair bir sorunun peşinden gider.
Poliamorinin deneyimlenme biçimi olarak birkaç farklı eğiliminden söz edebiliriz fakat yine de her ilişki türünün kendi dinamikleri içerisinde kendine özgü biçimler yarattığını unutmamak gerekir.
Bu manada poliamoriyi kalıplar içerisine sokmak doğru olmasa da sıklıkla deneyimlenen birkaç eğiliminden söz etmek mümkün. Mesela bunlardan bir tanesi evli olan veya aynı evde yaşayan bir çiftin arasındaki ilişkide partnerlerin bir ya da birden fazla ilişki yaşadıkları model. Bu modelde gündelik pratiklerde daha fazla zaman geçiren veya bu pratiklerin gerektirdiği ölçüde aynı alanda yaşayan çiftler 'birincil', bu ilişkiye dahil olan diğer partner ve partnerler de 'ikincil' olarak adlandırılır.
“Yakınlık ağı” adı verilen bir diğer modelde ise ilişkiye dahil olan taraflar birbirleriyle aynı ölçüde yakınlık ya da ilişki kurmaz, böylece var olan tüm ilişkiler farklı boyutlarda yaşanır. Bir diğer model olan “çoklu sadakat'te ise romantik/duygusal ilişkiler kuran üç veya daha fazla bireyin birlikte yaşadığı görülür.
Son olarak bu ilişki türünün bir dayanağı daha olan "compersion" kavramından bahsedelim. Yani partnerinin bir başka kişiyle beraber olmasından zevk alınması.
Türkçede tam karşılığı olmasa da 'partnerinin bir başka kişiyle beraber olmasından zevk alınması durumu' olarak tanımlayabileceğimiz 'compersion' kavramı poliamorinin önemli hususlarından biri. Bu kavram başka bir birey mutluluk ve neşe duyduğunda o bireyin de mutluluk ve neşe duymasıyla sonuçlanan empatik bir durumu tanımlar. Bu anlayış biçimiyle poliamori ilişkiler bağlamında kıskançlık gibi bir duyguyu da ortadan kaldırmak hedeflenir.