Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından yapılan açıklamada sağanak ve gök gürültülü sağanak yağış beklenen iller belli olurken, İstanbul için de 'oraj' uyarısı geldi. Orajlar, 'gök gürültülü fırtına' tabiriyle halk arasında tanınan, farklı türlerdeki süper hücreli fırtınaların bir alt türüdür. Diğer fırtına türlerinden daha yoğun ve uzun süreli olan bu olaylar, meteoroloji uzmanları ve hava durumu analistleri tarafından yakından takip edilir. Çünkü orajlar, insanlar ve yapılar açısından potansiyel tehditler oluşturabilir. Orajların oluştuğu bölgelerde tedbirlerin alınması ve şiddetli hava koşullarına karşı uyanık olunması gereklidir. Ancak, orajın ne olduğu, nasıl oluştuğu ve hangi hava olaylarının oraj oluşumunda gözlemlendiği konuları hala merak konusudur.
Oraj oluşumuna dair ayrıntılar aşağıda...
Oraj Nedir?
Meteorolojide kullanılan bir terim olan oran, 'Süper hücre' anlamına gelir. 'Oraj' terimi, halk arasında 'Gök gürültülü fırtına' olarak da bilinir.
Çoğunlukla şimşek ve gök gürültülü bir havada yağmur veya dolu eşliğinde görülen hava olaylarını ifade etmek için kullanılır. Oraj terimi, İngilizce 'thunderstorm' kavramından gelmektedir. Bu meteorolojik terimin İngilizce kısaltması ise TS olarak bilinir.
Önemli ve tehlikeli hava olaylarından biri olan orajlar, genel olarak diğer fırtına türlerine göre daha uzun ömürlü ve şiddetli olduğu için insanların ve yapıların güvenliği konusunda büyük önem taşırlar.
Oraj Ne Demektir?
Oraj terimi meteorolojide özellikle kuvvetli ve yıkıcı süper hücreli fırtınaları tanımlamak adına kullanılır.
Bir de süper hücreli fırtınaları tanımlayalım. Süper hücreli fırtınalar; tek, güçlü ve dönen hava hareketi içeren, ayrıca diğer tüm fırtına tiplerine göre daha uzun ömürlü ve yıkıcı etkisi olan fırtınalardır.
Orajlar, yani güçlü ve dönen hava hareketleri; şiddetli yağış, büyük dolu, rüzgar, fırtına ve hatta hortum gibi tehlikeli hava koşullarına yol açabilir.
Oraj Nasıl Tespit Edilir?
Günümüzde meteorologlar, orajları ve oluşabilecek hava koşullarını tahmin ederek halkı uyarmak için çeşitli teknikler kullanırlar.
Meteorologlar, süper hücreli fırtınaların oluşumunu ve hareketini radar, uydu ve diğer gözlem teknolojilerini kullanarak izlerler. Bu sayede oraj gibi tehlikeli hava olayları ve hava koşullarına karşı halkı uyarabilir, gerekli önlemleri alarak güvenliği sağlayabilirler.
Oraj Nasıl Oluşur?
Oraj oluşumu için atmosferde belirli koşulların bir araya gelmesi gerekmektedir. Bu tür şiddetli fırtınaların oluşumunda: Yüksek nem seviyeleri, sıcaklık farkları ve rüzgar kırılması gibi faktörler önemli rol oynar. İşte, oraj oluşumunu sağlayan ana etkenler:
Yeterli nem: Hava kütlesindeki yüksek nem oranı oraj oluşumunu tetikler. Yüksek nem, yüzeyden atmosfere doğru sıcak ve nemli havanın yükselmesine sebep olarak süper hücreli fırtınaların oluşumunu destekler.
Atmosferdeki sıcaklık farkı: Şiddetli fırtınaların oluşabilmesi için, yüzeyden atmosfere kadar belirgin bir sıcaklık farkına ihtiyaç vardır. Bu sayede sıcak hava yükseldikçe soğur ve yoğuşarak bulutlar, fırtınaların oluşumuna katkı sağlar.
Rüzgar kırılması: Oraj oluşumunda önemli bir diğer faktör ise rüzgar kırılmasıdır. Rüzgar kırılması, yüzeyden atmosfere doğru yükselen rüzgarların hız ve yön değişiklikleri şeklinde meydana gelir. Rüzgar kırılması olayı, orajın içindeki güçlü dönüş hareketini oluşturur ve kuvvetli rüzgar çeviricilerin meydana gelmesine katkı sağlar.
Yoğun kararsızlık, tetikleyiciler (katalozörler), hava kütlesini yukarı zorlayan bir cephe ya da dağ, kutupsal bir hava kütlesinin düşük enlemlere doğru hareketi ve konversiyon da oraj oluşumunu etkileyen faktörler arasındadır.
Yeryüzünün fazla ısınması, rüzgar kırılması ve atmosferdeki sıcaklık farkının fazla olmasından etkilenen orajlar, genellikle yaz ve bahar aylarında görülür.
Oraj Çeşitleri Nelerdir?
Süper hücreli fırtınalar olarak adlandırılan orajların bu isimle dört ana tipe ayrılarak inceleyebiliriz:
Klasik Süper Hücre: Büyük dolu ile birlikte şiddetli rüzgarlar ve hortumlarla ilişkilendirilir. Geniş ve düzenli bir mezosiklon, yani 'dönen hava hareketi' içeren oranlardır.
Düşük Prens Süper Hücre: Klasik süper hücre ile kıyaslandığında daha az nem ve daha düşük sıcaklık farkına sahip olan bu oraj türüdür. Daha küçük ve daha az düzenli dönen hava hareketi içerir. Düşük prens süper hücreler de büyük dolu ve şiddetli rüzgarlarla ilişkilidir fakat hortum oluşum riskinin daha düşük olduğu gözlemlenmiştir.
Yüksek Prens Süper Hücre: Yine klasik süper hücrelerle kıyaslandığında, klasik süper hücrelerin aksine daha yüksek nem ve sıcaklık farkına sahip olurlar. Böylece daha güçlü ve daha düzensiz mezosiklonlar içerirler. Yüksek prens süper hücreler ise şiddetli yağış, büyük dolu ve hortumlarla ilişkilidirler.
Mini Süper Hücre: Gözlemlenen diğer süper hücre türlerine göre daha küçük olan mini süper hücreler, daha zayıf ve daha az düzenli dönen hava hareketleri içerir. Mini süper hücreler, daha küçük dolu ve daha az şiddetli rüzgarlarla ilişkilidir. Sanılan aksine hortum oluşum riski mini süper hücrede de hâlâ mevcuttur.