Çay dökülüyorsa çöp dökmeye ne diyeceğiz?
İster çayın tutkunu olun ister kahvaltı dışında çay içmeyin yanıtını bildiğinizden şüphe ettiğimiz bir soru var.
Çayın bardaklara servis edilmesine ne dememiz gerek? Çay katmak gibi çok az kişinin kullandığı alternatifleri bir kenara bırakırsak ortamlarda bizimle dalga geçilmesini engellemek için yanıtlamamız gereken asıl soru şu: Doğrusu çay koymak mı çay dökmek mi yoksa doldurmak mı?
Bu arada bu sorunun bizim bir anda aklımıza gelen bir merakın ürünü olduğunu zannetmeyin.
Basit bir Google aramasıyla bile herkesi nasıl ikiye ayırdığını anlamanız mümkün, her gün onlarca kez kullandığımız bir ifadenin doğrusunu arıyoruz.
Konu birçok mecrada tartışılıyor, biz doğrusunu ararken en doğru yanıt için İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Hayati Develi'nin açıklamalarına ulaştık.
Türkçe kurallarına göre doğrusu "çay koymak" ama neden alternatiflerin bu kadar yayıldığını da anlatıyor.
Çay koymak veya kısaca koymak fiili yerine dökmek, katmak, bırakmak... fiillerinin tercih edilmesinin hem linguistik hem de sosyolinguistik sebepleri var.
Öncelikle çay koymak, su koymak... kullanımlarındaki koymak fiilinin aslı kuymak.
Kuymak da "sıvıyı bir kaba veya bir çukura dökmek" demek, tam anlamıyla sorumuzun cevabı aslında.
Hatta eritilmiş bir madeni bir kalıba dökmeye kuyum, bunu yapana da kuyumcu diyoruz. Kuyu da buradan geliyor. İsminin özellikle 'koymak' özelinde değişmesinin sebebi aynı ünlü yapısında olan iki kelimenin zamanla tek kelime haline gelmesi.
Bu durumda tek bir fiil her iki kelimenin anlamını taşıyor, koymak ve kuymak örneğinde olduğu gibi.
Peki koymak fiili karşılıyorsa neden çay dökmek, çay katmak ve çay doldurmak gibi alternatifler ortaya çıkmış?
Sebebini anlamak için uzun uzun düşünmeye gerek yok. Koymak sözcüğünün argoda yarattığı cinsel çağrışımlardan kaçınmak için alternatifler oluşuyor. Bir sürü örneğini verebiliriz ancak vermesek daha iyi. Prof. Dr. Develi bunların tümünü burada anlatmıştı.
Çay dökmenin anlam açısından uyumsuzluğu "dökme" fiilinin anlamıyla ilgili. Çöp dökmek mesela.
Çayla ilgili eyleme dökmek demek iki anlamdan birini boşa çıkarıyor. Katmak ise bir eksikliği tamamlama anlamı taşıyor, çay doldurmak dışında bu alternatiflerin hiçbiri çay koymanın yerini tutamıyor. O yüzden doğrusu çay koymak ancak sözcüğün taşıdığı anlam sizi de endişelendiriyorsa çay doldurmak da diyebilirsiniz.
Tercih sizin.