Türkiye, deprem felaketleri sonrası yeni sorularla karşı karşıya kalırken, en çok sorulan sorular bölgeye giden yardımlardan oluşuyor. Bu süreçte gündemde en önde olan ve bazı kesimleri de rahatsız eden Ahbap üzerinden başlayan Kızılay'ın çadır satma tartışması büyüyor. Kızılay, 150 yıllık yardım kuruluşuyken holdinge nasıl dönüştü? Bir derneğin holding olması normal mi? Global dünyanın Kızılay'ı Kızılhaç'ta işler nasıl yürüyor?
Kızılay'ın Ahbap'a çadır sattığını duymak herkesi şoke ederken, bunun deprem felaketinin yaşandığı ilk günlerde olması ayrı bir tepki yarattı.
Kızılay'ın ticari işletme mantığıyla yönetilmesi birçok kişinin vicdanını rahatsız etti.
Kızılay'ın kar amacı güden şirketleri büyük bir holding çatısında altında toplanmıştı.
1868 yılında "Hilal-i Ahmer" ismiyle kurulan Kızılay, dernek statüsünde bulunan bir yardım kuruluşu. 2018 yılında kurulan 2019'da faaliyete geçen Kızılay Yatırım Holding A.Ş. çatısı altında birçok üretim şirketini de topladı.
Şirketlerin tüm geliri derneğe aktarılırken, yüzde 100 iştirak olarak faaliyette bulunuyorlar.
Holdingleşmenin olduğu süreçte, dernek çatısı altında bulunan şirketlerin devriyle Uluslararası Cenevre Sözleşmesi ile Kızılay logosunun koruma altına alınması, “Logonun ticari amaçlar ile holding ve şirketler tarafından kullanılması hukuki sıkıntılara yol açması” konu oluyor.
Kızılay'dan ismini vermeyen bir yöneticinin Birgün'e yaptığı açıklamalarda, hatırı sayılı bir gayrimenkul varlığı bulunan Kızılay'ın şirketlere devredilen gayrimenkulleriyle ilgili sorunlara dikkat çekiliyor. Kızılay’a mülk bağışlayan kişilerin şirketlere devirle dava açarak mülklerini geri alabilmesi söz konusu oluyor.
Şirketleşme sonrası şu sorun da ortaya çıkıyor: "Kızılay kamu yararına çalışır ve vergi muafiyetine tabidir. Şirketleşme ile beraber bu durum ortadan kalkıyor."
Tüm bunlar şimdiye kadar konu olmadı. Yurt içinde çadır satışıyla yeniden gündeme gelen Kızılay'ın şirketleşmesi bir ikileme neden oluyor. Dernekler çalışma şekilleri itibarıyla kar amacı gütmeyen kurumlar olurken, birçok derneğin ürün satışlarından gelir elde ettiğini biliyoruz. Bu derece büyük hacimli üretim yapan şirketlerin ise kar amacı gütmemesi imkansıza yaklaşırken, öncelik yardım mı, kar mı? sorusu da geliyor.
Dernekler, "kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek veya tüzel kişinin, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluğudur" olarak tanımlanıyor.
Dernekler bağış gelirleri dışında, iktisadi işletme de kurabilirler. Derneğin bağış, kira geliri veya elde ettiği gelirlerin dışında amaçlarını gerçekleştirmek için ek gelirlere ihtiyacı olduğu için ticari hayatın içine girmesi, iktisadi işletme kurması da gerekliliktir.
Bir dernek ya da vakıf süreklilik arz eden ve gelir getiren faaliyetler yapması halinde yılda bir kez kermes, sergi ve konser gibi, gelir elde ediyorsa, bu etkinlikler bir iktisadi işletme işlemi görür.
Bu durumda yapılan işlem iktisadi işletme olarak adlandırılır ve vergi yükümlülüğünü yerine getirebilmek için Maliye Bakanlığı'na bir bildirimde bulunup kurumlar vergisi mükellefiyeti açtırıp daha sonra kapatmak gereklidir.
Derneğin iştiraki olan işletme kar ederse, gerekli vergi kesintileri sonrası derneğe kar payı aktarımı yapılabilir. Dernek Yönetim Kurulu üyelerine kar payı aktarılamaz.
İktisadi işletmeden derneğe yapılan her nakit aktarımı kar payı olurken, stopaj ödemesi gereklidir.
Kar payı aktarımında alt veya üst limit yoktur, işletmenin kârının tamamı derneğe aktarılabilir. Yönetim Kurulu kararına bağlı olarak da kârın belirli bir kısmı yedek akçe olarak ayrılıp işletmede de tutulabilir.
İhtiyaç olduğunda dernek hesabından işletmeye de para aktarılabilir. Ancak bu bir borç işlemidir.
Dernek kendisine bağlı iktisadi işletmeden hizmet alırken, hizmetin piyasa koşullarından (fiyat, hizmet kalitesi vb. açılardan) daha avantajlı olması gerekir. Yasalara göre piyasa koşullarına aykırı (dikkat çekecek kadar) yüksek ya da düşük fiyatlandırma, “transfer fiyatlandırması” olarak vergilendirilir.
Kızılhaç'da işler nasıl yürüyor?
Kızılhaç'ta finansman gönüllü katkılar yani bağışlarla sağlanıyor. Cenevre Sözleşmesine dahil devletler, ülkelerin Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri, bağımsız kuruluşlar ve diğer kaynaklardan yapılan bağışlar kabul ediliyor.
Hükümetler ana bağışçılar olurken, son beş yılda bütçenin yaklaşık yüzde 82'sinin bu şekilde finanse edildiği açıklanıyor.
Görünen o ki derneklerin ana amacı bağış toplamak ve etkinlik tarzı faaliyetlerle gelir sağlamak. Derneklerin ticari faaliyetleriyse yasal olurken, etik mi kısmı tartışılmaya devam edecek gibi görünüyor.
