Dünya üzerinde konuşulan bütün diller birbirlerini etkilemiş, kelime almış, vermiş, bir şekilde etkileşime girmiş. Türkçe'de sıklıkla kullandığımız birçok kelime de yabancı dillerden dilimize geçmiş. İşte tam da bu kelimeler için bir örneğimiz var: şah mat ve mevta!
Gelin birlikte bakalım.👇🏻
Dünya üzerinde toplam 7 bin farklı dilin var olduğunu biliyor musunuz?
Belirli bir bölgede yaşayan insanlar topluluklarında bile birbirinden farklı kelimelerin kullanıldığını görüyoruz. Bunun en yakın örneği ise elbette Türkiye. Karadeniz'de kullanılan bir kelimenin İç Anadolu halkı tarafından anlaşılması oldukça güç olabilir mesela.
Öte yandan diller arasında her zaman bir alışveriş söz konusu.
Günümüzde artan sosyal medya kullanımı sayesinde her gün yepyeni bir kelime öğrenmek mümkün. Geçmiş zamanlarda ise gerek savaşlar sırasında gerek yapılan seferlerde kültürler birbirinden çokça etkilenmiş. Kelimeler, yemekler, icatlar dünyanın bir ucundan öteki ucuna kadar yayılmış.
Öyle ki bazı kelimeler nerdeyse bütün dillerde benzer anlamlara sahip!
'Muz' anlamına gelen 'banana' kelimesi neredeyse bütün Avrupa ülkelerinde kullanılıyor. Tabii 'muz' kelimesi de Türkiye coğrafyasına yakın olan ülkelerde oldukça yaygın.
Bugün tartışacağımız kelime ise Arap topraklarında doğan ve sırasıyla Türkçeye, İspanyolcaya, hatta İngilizceye sıçrayan bir kelime.
Twitter'da 'kokenkelime' adlı bir kullanıcı sık sık kelime kökenleri hakkında paylaşımlar yapıyor.
Bizim bugün masamıza yatıracağımız kelime de bu paylaşımdan doğdu. 'Şah mat' kelimesi İngilizce'de 'check-mate' olarak kullanılıyor. Bu kelime ise Farsça'da var olan 'şah mat' kelimesinden geliyor.
"Şah mat" kelime grubu aslında "kral öldü" anlamına geliyor.
Aynı şekilde Arapça'da da var olan 'şah mat' kelimesi ilk olarak eski Franszıcaya 'eschec mat' şeklinde geçiyor.
Zamanla İngilizcede 'check mate' olarak kullanılmaya başlanan 'şah mat' kelimesi aynı anlamını koruyor anlayacağınız.
Öte yandan 'ölü kimse' anlamına gelen 'mevta' sözcüğü de aynı kökten türemiş. Nasıl mı?
'Mevta' kelimesi dilimize Arapça 'mawtā' kelimesinden geçmiş. Bu kelime Arapçada 'ölüler' anlamına geliyor.
Arapça 'Mavta' kelimesi ise 'mwt/myt' kökünden gelen 'mayyit' yani ölü anlamına gelen kelimenin çoğulu olarak biliniyor.
Biraz daha derine indiğimizde ise Arapça kelimenin İbranice/Süryanice 'ölme, ölüm' kelimeleriyle eş anlamlı olduğunu görüyoruz. Birkaç farklı kaynakta ise bu kelimenin kökeninin Akatça'da aynı anlama gelen 'matu/mat' kelimesinden türediği bilgisi yer alıyor.
Peki matador kelimesi de bu kökten mi geliyor? Meraklıları şöyle alalım:👇🏻
Yukarıda verdiğimiz paylaşımda kelimenin İspanyolcaya da matador olarak geçtiği bilgisine yer veriliyor. 'Matar' İspanyolcada 'öldürmek' anlamına geliyor. Matador ise 'öldüren' demek.
Minik bir araştırma yaptığımızda 'matar' kelimesinin ilk olarak Latincede yer alan 'mactatorem' kelimesinden geldiği bilgisi karşımıza çıkıyor. Anlamı ise 'öldüren'.
Ayrıca Latince kelimenin kökeninin ise 'matar' olduğu görülebiliyor. Peki bu kelime başka hangi dillerde var dersiniz?
Portekizcede 'matar', İtalyancada 'mattare', İspanyolcada 'mazar, maza, ammazzare', Latin dillerinde ise 'mactare, mactate'.
Tüm bunlar bir yana İngilizcede kullanılan 'mortal' yani 'ölümcül' kelimesiyle de benzerlik gösteriyor elbete. Fransızca'da 'morte' olarak yer edinen bu kelime Latince 'mortuus' kelimesinden türetilmiş.
Türkçede ise 'mezar, mort, murdar' gibi birçok kelime mevcut.
Dillerin birbirlerinden bu denli etkilenmiş olmaları muhteşem değil mi?