Kazakistan'da aniden patlak veren ve kısa sürede yayılan protestolarda çok sayıda polis ve göstericinin hayatını kaybettiği belirtiliyor. Peki protestocular ne istiyor? Bölgedeki son durum ne?
1) Kazakistan'ın önemi ne?
Nursultan Nazarbayev - Fotoğraf: Mukhtar Kholdorbekov / Reuters
Petrol ve doğal gaz açısından zengin olan Kazakistan, Orta Asya'nın en nüfuzlu ülkesi. Bölgenin gayri safi yurtiçi hasılasının yüzde 60'ına sahip. Dünyada en fazla ham petrol rezervine sahip ülkeler sıralamasında 12. sırada bulunan Kazakistan, otoriter bir devlet olarak tanımlanıyor.
Yüzölçümüne bakıldığında dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesi ancak nüfusu sadece 18,8 milyon.
Kazakistan 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra bağımsızlığını ilan etti. Yıllarca, 1984'te ülke daha hala bir Sovyet cumhuriyetiyken ilk kez başbakan olan Nursultan Nazarbayev tarafından yönetildi.
Nazarbayev daha sonra fiilen karşısına rakip çıkmadan cumhurbaşkanlığına seçildi ve her yere heykellerini dikip, yeni başkente adını vererek ülkede bir tür şahıs kültü yarattı. Nazarbayev sonunda 2019'da, ülkede pek sık rastlanmayan hükümet karşıtı gösterileri durdurmak için istifa etti.
Kendi elleriyle seçtiği halefi Tokayev, uluslararası gözlemcilerin eleştirdiği bir baskın seçimle işbaşına geldi. Nazarbayev iktidarda olmamasına rağmen yönetim üzerindeki etkisi sürüyor. Gözlemciler protestoların öncelikle bu yüzden olduğunu söylüyor.
Nazarbayev'in istifasından sonra geçen yaklaşık üç yıl içinde ülkede fazla bir değişiklik olmadı. Halk reform yapılmamasından, yaşam standartlarının düşük, özgürlüklerin de sınırlı olmasından şikayetçi.
2) Protestolar nasıl başladı?
Fotoğraf: Pavel Mikheyev / Reuters
Petrol ve doğalgaz zengini Kazakistan'daki protestolar, akaryakıtta tavan fiyat uygulamasının kaldırılması ve sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) fiyatlarına yapılan zammın ardından geçtiğimiz hafta sonunda patlak verdi.
2 Ocak Pazar günü bir bölgede başlayan protestolar, Salı gününe gelindiğinde yayılarak kitlesel gösterilere dönüştü. Çeşitli devlet binalarına giren protestocular polis araçları ile askeri araçları da ateşe verdi.
Ülke çapında olağanüstü hal
Gösterilerin yoğunlaştığı yerler - Görsel: BBC
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, protestolardan sorumlu tuttuğu hükümetin istifasını kabul etti ve 'ülkede istikrarı sağlamak için' akaryakıt fiyatlarını indirme sözü verdi. Protestoların yayılması sonucu önce başkent Nur Sultan, Almatı şehri ve Mangistau eyaletlerinde olağanüstü hal ilan edildi.
Ardından 19 Ocak'a kadar sürecek olağanüstü hal kararının ülkenin tüm bölgelerinde geçerli olduğu duyuruldu.
👇
3) Göstericiler ne istiyor?
Fotoğraf: Yerlan Dzhumaev / TASS
Cumhurbaşkanı Tokayev, protestoların dış ülkelerden yardım alan 'terörist çeteler' tarafından düzenlendiğini öne sürüyor.
BBC Rusça Servisi'nin aktardığına göre ise protestocuların öne çıkan bir liderleri bulunmuyor. Analistlere göre, muhalefet yıllardır daha ilk aşamalarında susturuluyor ve Kazakistan'da fiilen demokrasi yok.
BBC'nin aktardığına göre göstericilerin beş talebi var:
Gerçek hükümet değişikliği
Valilerin doğrudan seçilmesi (Şu anda valiler cumhurbaşkanı tarafından atanıyor)
Cumhurbaşkanının görev süresini ve yetkilerini kısıtlayan 1993 Anayasası'na dönülmesi
Yurttaşlık hakları için mücadele eden aktivistlere zulmedilmemesi
Mevcut rejimle bağlantısı olmayanların yetkili konumlara gelmelerine izin verilmesi
"İnsanlar kayırmacılıktan bıktı"
Fotoğraf: Vladimir Tretyakov / AP Photo
Protesto gösterilerinin merkezlerinden birisi, Kazakistan'ın güneybatısında Mangistau bölgesindeki Canaozen kenti.
Burası, daha önce de büyük gösterilere sahne olmuş, 2011'de polisin ücretler ve çalışma koşullarını protesto eden petrol işçilerine müdahalesinde en az 14 işçi ölmüş, 100'den fazlası da yaralanmıştı.
Canaozen kentindeki eylemcilerden 55 yaşındaki eylemci Zauresh Shekenova, Reuters ajansıyla söyleşisinde öfkenin Nazarbayev dönemine uzandığını söyledi:
'Nazarbayev ve ailesi bankacılıktan yollara ve doğalgaza kadar tüm sektörlerde tekel oluşturdu. Bu protestolar yolsuzlukla ilgili. Her şey gaz fiyatlarındaki zamla başladı ama protestoların asıl sebebi insanların yaşam koşulları, yüksek fiyatlar, işsizlik, yolsuzluk.'
'Uyanın' isimli sivil toplum kuruluşundan Darkhan Şapirov ise 'İnsanlar yolsuzluktan ve kayırmacılıktan bıktı. Yetkililer halkı dinlemiyor. Başkan Tokayev'in gerçek siyasi reformlar yapmasını ya da gitmesini ve adil seçimler düzenlenmesini istiyoruz' dedi.
4) Rusya neden Kazakistan'da?
Fotoğraf: Pavel Mikheyev / Reuters
Protestoların kontrol altına alınabilmesi için Cumhurbaşkanı Tokayev'in yardım istemesi üzerine ülkeye Rusya liderliğindeki barış gücü gönderildi.
Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) dönem başkanı Ermenistan'ın Başbakanı Nikol Paşinyan Çarşamba akşamı Kazakistan'a barış gücü gönderilmesinin kabul edildiğini açıkladı.
Rusya'dan Perşembe sabahı yapılan açıklamada da barış gücünün göreve başladığı ifade edildi. Barış gücünün görevinin ülke ve askeri altyapıyı korumak olacağı kaydedildi.
KGAÖ üyeleri arasında Rusya'nın yanı sıra eski Sovyet cumhuriyetlerinden Kazakistan, Ermenistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Belarus bulunuyor.
5) Protestolarda son durum ne?
Fotoğraf: Pavel Mikheyev / Reuters
Ülkenin en büyük şehri Almatı’da polisin açıklamasına göre, 13 güvenlik görevlisi hayatını kaybetti. Öldürülen güvenlik görevlilerinden ikisinin başlarının kesildiği belirtildi.
Olaylarda onlarca göstericinin de hayatını kaybettiği belirtiliyor. Ancak hayatını kaybeden gösterici sayısı hakkında henüz resmi bir açıklama yapılmadı.
Polis sözcüsü Saltanat Azirbek, Almatı'da gece boyunca 'devlet binalarına saldırı girişimi' olduğunu ve 'onlarca kişinin etkisiz hale getirildiğini' söyledi.
2000'den fazla gösterinin gözaltına alındığı da gelen bilgiler arasında.
Reuters ajansı, Rusya'nın asker göndermesinin ardından ülkede yeni şiddet olaylarının yaşandığını duyuruyor.