World Population Review'de yayımlanan makalede ülkelerin 2022 yılı verilerine göre ifade özgürlüğü oranları açıklandı. Veriler, Küresel Demokrasi Durumu Endeksleri, Uluslararası Demokrasi ve Seçim Yardımı Enstitüsü tarafından yürütülen ve 165 ülkede demokratik özgürlükle ilgili 116 göstergeyi takip eden veri tabanı ile yapılan ölçüldü. Bakalım, 2022 yılını geride bırakırken hangi ülkeler ifade özgürlüğü konusunda sınırlayıcı olmuş?
İfade özgürlüğü, bireyin veya topluluğun sansür veya kısıtlama ve misilleme veya yasal yaptırım korkusu olmaksızın herhangi bir düşüncesini ifade etme hakkıdır.
Günümüzde sosyal medyanın varlığı ile ifade özgürlüğü yalnızca sözlü iletişimle sınırlı değildir. Yazılı iletişim, sosyal medya gönderileri (Facebook, TikTok, YouTube), sanat (fotoğraf, sahne oyunları, müzikal) gibi diğer ifade biçimlerini de kapsar.
İfade özgürlüğü, Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nde korunan ve çoğu ülkenin kanunları tarafından resmi olarak tanınan bir haktır.
Ancak uygulamada bazı ülkeler ifade özgürlüğünü koruyor, bazıları önceliğini azaltıyor ve bazıları da tamamen bastırıyor.
Elbette ifade özgürlüğünün de kısıtlandığı durumlar vardır.
İfade özgürlüğü iftira tahrik, telif hakkı ihlali, ticari sırlar ve başkalarına zarar verecek bir eylemi teşvik edemez. Bir kişi müstehcen materyaller yapamaz veya dağıtamaz. Tehditler, ırkçı konuşmalar ve diğer etnik veya dini açıdan hoşgörüsüz ifadeler de geniş çapta hoş karşılanmaz. Hatta bazı ülkelerde ve durumlarda yasal olarak dava edilebilir.
Ülkelerin ifade özgürlüğü konusunda seçtiği tutumu gözlemlemek için Küresel Demokrasi Durumu Endeksleri, Uluslararası Demokrasi ve Seçim Yardımı Enstitüsü tarafından her yıl yürütülen bir çalışma başlatıldı.
Her yıl olduğu gibi bu yıl da ülkelere göre ifade özgürlüğü verileri GSDI iş birliği ile tespit edildi. GSDI endeksine göre, 165 ülkede demokratik özgürlükle ilgili 116 göstergeyi takip eden veri tabanı ile yapılan ölçümler yapıldı.
Yapılan ölçümlerle ülkelerin değerleri en düşük 0,00 ile en yüksek 1,00 arasında belirlendi. Buna göre ifade özgürlüğüne hiç müdahale etmeyen ülkeler 0,00'dan başlayarak, sık müdahale eden ülkelere doğru değer arttı.
Yanı sıra çalışmada, hükümetlerin medyayı sansürleyip sansürlemediği, kişinin kişisel kültürünün ifadesinin bastırılıp bastırılmadığı ve hem erkeklerin hem de kadınların toplum içinde kendilerini ifade etmekte rahat hissedip hissetmedikleri de dahil olmak üzere ifade özgürlüğü merkezli sekiz gösterge kullanıldı.
Geçtiğimiz yıl verilerine göre vatandaşlarının ifade özgürlüğüne en çok değer verdiği ilk 10 ülkenin birincisi Norveç olmuştu.
2015'te yapılan genel bir çalışma ise ifade özgürlüğü konusunda Batı Yarımküre'deki ülkelerin Doğu Yarımküre'deki ülkelerden daha hoşgörülü olduğunu ortaya koydu.
2022 yılı verilerine göre ise İsveç, Finlandiya ve Danimarka ilk sıralarda yer alırken Suriye ve Kuzey Kore ifade özgürlüğü konusunda kısıtlayıcı olan ülkeler arasında yer aldığı görüldü.
Kanada ve ABD'nin de nispeten ifade özgürlüğü konusunda vatandaşlarına hak tanıdığı ancak Türkiye'nin 0,20 ila 0,29 değerleri arasında baskılayıcı ülkeler arasında yer aldığı görüldü.
Hükümetin medyayı sansürlediği yerler arasında Türkiye ile aynı değer aralığına sahip olduğu görülen Suudi Arabistan ve Çin de vardı.
