Geçtiğimiz günlerde yaşamış olduğumuz Kahramanmaraş merkezli deprem birçoğumuzun etkilenmesine neden oldu. Zaten deprem fobisine sahip olan bireyler tetiklenirken belki de birçok kişide deprem fobisi oluştu. Bizler de sizin için Uzman Klinik Psikolog Arzum Gülsar'a deprem fobisini sorduk. Deprem fobisi nedir, nasıl başa çıkılır öğrenmek istiyorsanız buyurun efendim detaylar aşağıda 👇
Her deprem fobisi olan gerçek bir deprem yaşamış diye bir kural yoktur. Deprem olabilecek bir ülkede yaşamak ya da deprem haberlerine maruz kalmak, sismofobi geliştirmemize eşit derecede katkıda bulunabilir.
Depremler genellikle büyük çapta mal ve can kaybına neden olur. Deprem eğilimli bölgelerde yaşayan insanlar zaman zaman sarsıntı yaşarlar. Çoğu, bir sonraki sarsıntının büyük bir mülkün, hatta yaşamın büyük ölçüde yok olmasına neden olabileceği korkusuyla yaşar.
Sismofobiden mustarip olanlar genellikle bilinmeyenin korkusunun bu fobinin zayıflatıcı doğasının altını çizdiğini göreceklerdir.
Ve bunun yanı sıra kişiler sevdikleri için ve onları koruyamamaktan korkarlar. Aynı zamanda kişiler bu fobide, yaralanma ve ölüm korkusunu da hissedebilirler. Gerçek tetikleyicilerin olmaması nedeniyle fobi kontrol altına alınabildiğinde, hastalar günlük yaşamlarına çok fazla ara vermeden devam edebilirler. Ya da hafif tetiklemeler olursa, aslında güvende olduklarını fark ettiklerinde kısa sürede doğal sakin hallerine dönebilirler.
Deprem fobisi belirtileri şu şekildedir;
Belirli bir nesne, aktivite veya durum tarafından tetiklenen aşırı, mantıksız, sürekli korku veya endişe duyguları. Duygular ya mantıksız ya da gerçek bir tehdide göre orantısızdır.
Fobiyi tetikleyen nesne, aktivite veya durumdan kaçınma. Fobileri olan kişiler, korkularının abartılı olduğunun farkında olduklarından, genellikle semptomlarından utanırlar. Korku belirtilerini veya utanmayı önlemek için fobiyi tetikleyen şeylerden kaçınırlar.
Titreme, çarpıntı, terleme, nefes darlığı, baş dönmesi, mide bulantısı veya vücudun tehlikeye karşı savaş veya kaç tepkisini yansıtan diğer belirtiler gibi kaygıyla ilgili fiziksel belirtiler.
Sismofobi nasıl kontrol altına alınabilir?
Gerçek depremler meydana geldiğinde kişilerin felaketin merkez üssünde olmasa bile amigdalemizin (beynimizde bulunan tehlike alarmının) tetikte olması, savaşmaya veya kaçmaya itilmesi ve sürekli bana ne zarar verecek diye sorgulaması oldukça doğaldır.
Böyle bir tepki, genellikle otomatik olduğu için doğal olarak kişilerin kontrolü dışındadır. Bize güçlü bir şekilde ‘bir deprem daha olabilir, kendini ve sana ait olanı koru’ sinyali verebilir.
Bu nedenle, bize bir güvenlik ve kontrol duygusu vermek için bazı önlemlerin alınması doğal olarak mantıklı olacaktır. Örneğin, bazılarımız en kötüsü olursa diye bir acil durum çantasını hazır bulundurmayı tercih edebiliriz. Ancak gece uyumayıp gündüz uyumak, tavandaki ışıkta titreme olup olmadığını kontrol etmek, artçı sarsıntıları haber yoluyla takip etmek, tekrar tekrar çevreyi kontrol etmek ve deprem çantasını yanında taşımak gibi aşırı kaçınma davranışları sergilemek genellikle fobinin devam etmesine neden olduğundan dolayı sakıncalı bir hal alabilirler.
Sismofobi ile nasıl başa çıkılır?
Depremin ilk bir ayındaki bu tür hiper uyanıklık, Türkiye'de insanların yaşadığı son stresli yaşam deneyimi göz önüne alındığında normal karşılanabilir.
Aşağıdaki gibi, yalnızca sıkıntımızı daha da artıracak zararlı stratejilere dikkat etmek önemlidir:
7/24 deprem haberlerini takip etme
Artçı şoklarla ilgili sürekli güncellemeler için deprem uygulamasını yüklemek ve tekrar tekrar kontrol etmek
Başkalarının herhangi bir titreme fark edip etmediğine dair sürekli güvence aramak
Bir veya başka bir deprem için aşırı hazırlanmak
Depremle ilgili herhangi bir şeyden kaçınmak: onu tartışmak, haberleri izlemek vs.
Bütün günü dışarıda geçirmek
Arabada uyumak
Semptomlar devam ederse, korkan kişiler fobi ile daha iyi başa çıkmak için aşağıdaki bazı stratejileri deneyebilir;
Amigdalayı sakinleştirmek için nefes egzersizleri
Koku, tat, duyma gibi duyularımızı kullanarak yatıştırıcı sistemimizi harekete geçirerek oksitosin gibi yatıştırıcı hormonları salgılamak
Aktif bir yaşam sürdürmek ve sağlıklı bir rutine bağlı kalmak
Zihni başka yere odaklamak
Yürüyüş ve hatta yoga gibi fiziksel olarak aktif olmak
Aşırı uyarılmış veya endişeli bir durumda, yakın birinin sesini duymak veya yüzünü görmek
Yetişkinlerde, yeni fobilerin yaklaşık %80'i, uygun tedavi olmaksızın geçmeyen kronik (uzun vadeli) durumlar haline gelir.
Bu nedenle, sismofobiniz çok rahatsız edici ve yönetilemez hale gelirse ve artan kaygınız birkaç haftayı aşacak kadar sürerse, olağan yaşam tarzınızı ve işleyişinizi etkileyecek kadar devam ederse, bir ruh sağlığı uzmanından yardım almanız önerilir.
Deprem fobisi ile baş etmek için davranışçı bilişsel terapiden faydalanmak
Sismofobi için en uygun konuşma terapileri, Bilişsel Davranış Terapi (BDT) gibi bilimsel olarak kanıtlanmış terapilerdir. Terapistiniz, ailede herhangi bir kaygı ve fobi öyküsü olup olmadığı ve gerçek bir deprem yaşamak gibi herhangi bir travmatik yaşam olayının sismofobi geliştirmenize katkıda bulunup bulunmadığı ile ilgilenecektir.
BDT'de, korktuğunuz şeyle karşılaştığınızda nasıl tepki verdiğinizi düşüncelerinizi, duygularınızı ve fiziksel belirtilerinizi tartışmanız faydalı olacaktır.
Korkunç durumlardan kaçınmak için ne yaptığınızı ve fobinin işiniz ve kişisel ilişkileriniz de dahil olmak üzere günlük yaşamınızı nasıl etkilediğini terapistinize açıklamalısınız. Terapistiniz Maruz Bırakma ve Tepki Önleme metodunu korkulan uyaranlara karşı duyarsızlaşmanızı sağlamak amacıyla önerebilir. Deprem gibi gerçek durumun yaratılmasının mümkün olmayan durumlarda, terapistiniz hayali maruz bırakma, görselleştirmeler ve video/ ses kayıtları kullanabilir. Önemli olan bunun adım adım yapılmasıdır. Örneğin deprem video görüntüleri, deprem film sahneleri, sizi ölme, yaralanma veya tuzağa düşme korkunuzla karşı karşıya bırakabilir. Hatta AFAD'ın sunduğu bir deprem simülatörü bunlara dahil olabilir.
Bu tür maruz bırakma terapisi, kişinin sıkıntısıyla baş etmesini sağlayacak ve sağlıklı beceriler geliştirmesine yardımcı olacaktır.
Amaç, kaygınızdan kurtulmak DEĞİL, kaygılı hissettiğinizde bile baş edebilmenizi sağlamak ve yaşamınıza herhangi bir sınırlama getirmemektir. İç huzurunuzu bozan, kişisel ilişkilerinize müdahale eden veya evde, okulda veya işte normal şekilde çalışmanızı engelleyen korku veya endişeleriniz varsa, mümkün olan en kısa sürede bir ruh sağlığı uzmanından randevu almanız gerekir.
Sismofobi mi, travma mı?
Sismofobi ile aktif travma semptomları arasındaki çizgi ince bir çizgi olabilir. Bu zor zamanlarda, önceden sismofobisi olanların tetiklenmesi ve yukarıda açıklandığı gibi semptomların artması doğaldır.
Fakat, ilk elden travma yaşadıysanız veya ikincil travma ya da mağdurun suçluluğu gibi belirtileri yaşıyorsanız, belirtileriniz Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) ile uyumlu olabilir.
Aktif semptomlarla, kişiler olumsuz ve rahatsız edici düşünceler ve anılar, tetikleyici herhangi bir uyarandan kaçınma, düşük ruh hali ve depresyon, aşırı uyarılma, ürkek ve aşırı uyanık hissetme, olayla ilgili rahatsız edici anılar, olayla ilgili olumsuz inançlar, kabuslar veya geriye dönüşler yaşarlar. TSSB ile depremzedelerin afet deneyimleri arasında uzun vadeli bir ilişki vardır.
Yukarıdaki başa çıkma mekanizmaları ne kadar uygun olsa da, ihtiyaçlarınıza yönelik tedavinin ilaç ve psikolojik terapi kombinasyonunu içermesi gerekebilir.
Bu durumda, uygun ilaç tedavisi için psikiyatrist gibi bir doktora ve travma uzmanı bir terapiste başvurmak, ileriye dönük en iyi tedavi seçenekleri olabilir. Bilgi ve tedavi için Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığına, Türk Psikologlar Derneğine, belediyeye ve bulunduğunuz bölgede gönüllü olarak yardım veren özel kliniklere başvurabilirsiniz.