Nasıl olur da Diyanet'in bütçesi koskoca NASA'dan fazla olur diye düşündünüz mü hiç?
Kaynak: Teyit. org
Geçtiğimiz senelerde başlayan bir tartışma var. İddialara göre Diyanet İşleri Başkanlığı'nın bütçesi, NASA'ya göre oldukça fazla.
Daha önce çeşitli kişiler tarafından da bu iddialar gündeme getirilmişti. Mesela Hüseyin Aygün'ün büyük tartışmalar yaratan bu tweeti günlerce konuşuldu.
Ardından Lütfü Türkkan'ın yine aynı konuyla ilgili atmış olduğu tweet üstüne gelince olay iyice büyüdü.
Peki bu iddialar ne kadar doğru? Teyit.org'un incelemesine bakarsak aslında doğru ama alınan pay bazında. Hemen açıklayalım o zaman durumu.
Öncelikle karşılaştırmada en sık yapılan hatanın, alınan bütçelerdeki para birimi cinsinin farklı oluşundan bahsediyor teyit org. Bir de kamu bütçesinden ayrılan payla, toplam bilançolarının karıştırılması yine en sık yapılan hatalardan. Biraz daha detaylara geçelim ki kafanızdaki soru işaretleri netleşsin. Burdan sonrasını araştırmada yazanlarla alıntılayalım.
"Ancak verilen miktarlar kurumların gerçek bütçelerini yansıtmıyor. Diyanet İşleri Başkanlığı’na genel kamu bütçesinden 2019 yılı için ayrılan pay, 10,4 milyar Türk lirası, bu rakam iddianın ortaya atıldığı 2018 yılında ise 8,3 milyar Türk lirası idi. "
NASA’ya ABD genel bütçesinden ayrılan pay ise 19,9 milyar Amerikan doları, yani 11 Kasım 2019 tarihli kur ile yaklaşık 113 milyar Türk lirası. Yıllar içinde dolar TL kuru ve kurumların bütçesi değişse de, bu hatanın sıklıkla tekrar edildiğini görüyoruz.
Ancak ekonomik büyüklükleri birbirinden oldukça farklı iki ülkede bu kıyas sağlıklı olmayabilir, bu nedenle toplam bütçeden aldıkları payı araştırmak daha anlamlı. 2019 itibariyle NASA, ABD’nin yıllık toplam federal bütçesinden yüzde 0,49 pay alıyor, Diyanet’in toplam bütçeden aldığı paysa yüzde 1,08 ile birçok bakanlıktan daha fazla.
"Dahası, kurumlar giderleri için bu bütçelerle bağımlı değil. Yani bir kuruma merkezi bütçeden ayrılan pay, o kurumun yıllık bilançosunun tamamını oluşturmuyor. Ek ödenek alınabiliyor, ya da kurumlar kendileri kaynak yaratabiliyor"
Örneğin Diyanet’in döner sermaye işletmesi 2018 yılında sadece dini eserlerin satışından 34 milyon lira gelir elde etmiş.
Yani her iki kuruma merkezi bütçeden ayrılan para, aldıkları pay ve toplam bilançoları kıyaslandığında, 11 Kasım 2019 TL dolar kuru dikkate alınarak genel tablo şu şekilde:
"Diyanet ve NASA’nın yıldan yıla bütçe artışlarına baktığımızda ise, Diyanet’in oransal olarak NASA’yı solladığını görebiliyoruz."
Sayıştay’a göre Diyanet’in 2018 yılında fazladan 3,2 milyar TL harcadığı iddiası da doğru. Konuyla ilgili hem Sayıştay raporu, hem de Diyanet faaliyet raporu aynı tutara işaret ediyor.
Böyle bakınca, kurumların bütçelerine ilişkin ortaya atılan iddiaların çoğunlukla gerçeği yansıtmadığını söyleyebiliriz. Diğer yandan, NASA’nın yıllık bütçesi Diyanet’in katbekat üzerinde olsa da, merkezi bütçeden ayrılan pay göz önünde tutulursa, Diyanet’in tabağındaki dilim daha büyük ve giderek de büyüyor.