.jpg)
Tek eşlilik evrimsel açıdan imkansız bir kalıba sığma çabamız mı? İşin bilimi bu sorunun hiç de basit bir yanıtı olmadığı konusunda bizi aydınlatıyor.
Derdimiz çok eşlilik için bir zemin hazırlamak değil, tek eşliliğin ve sadakatin önemini çok iyi biliyoruz.
Ancak son dönemde iyiden iyiye artan tartışmalar çok eşliliğin bir tercihten ziyade insan türü için bir mecburiyet olduğunu söyleyen kişilerin sayısı hiç de az değil. Bir de bunun bilimsel dayanağı olduğu iddialarıyla karşılaşınca işin asını araştırmaya giriştik.
İşin bilimi, tek eşliliğin binlerce yıldır "üretilen" bir gelenek olduğunu söylüyor.
Şöyle anlatalım.
Bir araştırma, tek eşlilik yönünde evrimleşilmesinin sebebi dişilerin coğrafi olarak geniş alanlara yayılması olduğunu anlatıyor. Dişilerin sabitliğini kaybetmesiyle erkeklerin uzak diyarlara gidişini zorlaştırıyor ve rakipleri savuşturmak için de bir dayanak arayışı başlıyor.
Tek eşliliğin yaygınlaşmasının bir diğer sebebi doğan yavruların güvenliğiyle ilgili.
Bir yavru doğduktan sonra onu hayatta tutabilmek için erkeğin de dişinin yanında kalma gerekliliği ortaya çıkıyor. Dişiyi diğer erkeklerden koruyan erkek cinsiyle aralarındaki bağ kuvvetleniyor.
Böyle bakıldığında tek eşliliğin geçişin tek sebebi kıskançlık gibi duruyor ancak durum bundan biraz daha farklı.
Çünkü bahsi geçen örnekler doğrudan homo sapiens üzerinde yapılmadığı için diğer türlerin reflekslerinde tek eşliliğin nasıl yerleştiğinin öyküsünü anlatıyor. Bir de hepsinde karar nedense erkek tarafından veriliyor. Evrimsel antropolojide insanları hedefine alarak derinlemesine bir araştırma yürütülünce bilgilerimiz daha da berrak hale geldi.
İnsan kültürlerinde tek eşliliğin oranı beşte biri bile bulmuyor.
Tüm dünyayı kendi kültürel kodlarımızla görmeye alışkın olduğumuzdan tek eşliliğin çok yaygın olduğuna inanıyoruz ancak evlilik tipleri bile birçok toplumda çok çeşitli. Çok eşli evlilikler, özellikle kadınların birden fazla erkekle evlenebildiği sistemler...
Ayrıca evli kadın ve erkeklerin yıllara süren gizli birlikteliklerinin ikili tek eşlilik olması, sadakatin ve çok eşliliğin bir anda yaşanması çok ilginç değil mi?
Bir yandan tek eşliliğe nasıl evrildiğimizi de düşünmek gerek, insan ataları ve şempanze atalarının ayrışması beş milyon yıl öncesine gidiyor. Tek eşli primatlar eşleri için sürekli savaşmak durumunda olmadığı için hormonal açıdan farklı evrimleşiyor. Vücut yapıları da buna göre değişiyor tabii.
Tek eşliliğin yaygınlaşması çocuk yetiştirmeyle de bağlantılı.
Tek eşliliğin yaygın olduğu kültürde babanın etrafta olması yavrularının hayatta kalma olasılığını arttırır, ayrıca onları taşımak, büyütmek açısından da aldığı görevleri yerine getirebilir. Çok eşlilikte böyle bir bağ kurmak pek mümkün değil.
Kaynaklar: 1, 2
Uzun lafın kısası, insanların tek eşli olmasının evrimsel olarak mümkün olup olmadığı konusunda bir ortak karara varılmış değil.
Tek bildiğimiz her iki olasılığa da uyum sağlayabilen canlılar olsak da tek eşliliğin insanlığı bazı cinsel 'mücadelelerden' koruma konusunda gayet başarılı olduğu.