Çalışırken çok yorulduğunuzu ve çözümsüz kaldığınızı düşündüğünüz anlarda bir ara verip aklımızı toparlamak isteriz. Ya da hayatınızda mutlaka işin içinden bir türlü çıkamadığınız bir sorun karşısında yardım almış ve daha önce hiç fark etmediğiniz kolay bir yol olduğunu görmüş olabilirsiniz. Aslında tüm bunları yaşıyor olmanızın nedeni Einstellung etkisi! Geçtiğimiz günlerde Nörolog Sevda Sarıkaya'nın 'Her beyin sabit fikirlidir' başlığı ile yaptığı paylaşım aslında beynimize çok da fazla güvenmemiz gerektiğini düşündürdü.
"Bir nörobilimci olarak her geçen gün beynime daha az güvenmeyi öğreniyorum."
Nörolog Sarıkaya Twitter üzerinden yaptığı bir paylaşımla hepimizi düşüncelere daldırdı. Bir nörobilimci olarak beynime her geçen gün daha az güvenmeyi öğreniyorum, diyen Sarıkaya muhtemelen sıkça yaşadığınız ancak açıklayamadığınız bir konuya değindi: Einstellung etkisi.
Einstellung etkisi karşılaştığınız sorunlara çözümsüz kalmak ve hayata dar bir alandan bakıyor olmaktır.
Psikolojiye göre insan sık sık maruz kaldığı mesleki kurallar ya da hayat standartları içerisinde bazı deneyimleri ezberler. Bu nedenle aslında öğrendiği deneyimlere göre seçim yaparak yaşar. Bu durum kişinin hayatını büyük oranda etkiler.
Her detayı ince ince analiz ettiğinizi ve tüm detayları düşündüğünüzü zannediyorsunuz oysa bir başkası sizin hiç görmediğiniz bir şeyi görebiliyor.
Sarıkaya'nın flood eşliğinde anlattığı Einstellung etkisi, özellikle bir alanda uzman olmuş kişilerde görülüyor. İnce eleyip sık dokuduğunuz bir konuda tüm detayları düşündüğünü söyleyen birisi başka bir akıldan tavsiye aldığında ortaya çok daha farklı sonuçlar çıkabiliyor. Bu mesleki anlamda kişinin ezbere bildiği deneyimlerin neden olduğu bir durum olarak yorumlanabilir.
İkinci bir fikir almak neden çok önemlidir?
Sarıkaya bu etkiyi öğrendikten sonra ikinci bir fikir almak konusunda daha iyimser olmak gerektiğini öneriyor. Çünkü Einstellung etkisi çok iyi bildiğimizi düşündüğümüz veya uzmanı olduğumuz bir konuda kendi bildiğimiz yoldan başka hiçbir çözüme açık olmamamıza neden oluyor. Bu da aslında, kişinin çözümsüz kalması gibi büyük sorunlara neden olabiliyor.
Satranç araştırması ve çarpıcı sonuçları...
Dr. Merim Bilalic'in isimlendirdiği bu etki 2008’de İngiliz Psikoloji Organizasyonu tarafından ödül aldı. Ardından konu ile ilgili yapılan araştırmalar oldukça çarpıcıydı. 90'lı yıllarda başlanan bu araştırma dizisinde önce, amatör ve oldukça usta satranç oyuncularının karşılaşma sırasındaki hamleleri gözlendi.
Daha kolay ve hızlı yapılabilecek hamleler olduğunda zor hamleleri kullandıkları gözlemlendi.
Daha kolay ve hızlı yapılabilecek hamleler olduğunda usta oyuncuların onun yerine zor hamleleri kullandıkları ve kendilerine bu durum çalışma sonrası belirtildiğinde öyle bir hamle yapma durumunun hiç olmadığı, olsa mutlaka görüp onu tercih edeceklerini söylediler.
"Göz hareketleri ele veriyor."
'Sonraki çalışmalarda satranç oyuncularının göz hareketlerini takip eden bir cihaz kullanılıyor. Böylelikle hangi hamleyi düşündükleri tespit edilebiliyor. Yine benzer sonuçlara ulaşılıyor. Yine inkar ediyorlar fakat göz hareketleri ele veriyor.'
Aynı etki uzman doktorlarda teşhis koyarken de görüldü.
Daha önce aynı şikayetlerle başka bir doktorun koyduğu teşhise rağmen farklı bir doktora giden hastaya yine benzer bir teşhis konulması yüksek bir ihtimal. Çünkü doktor daha önceki teşhisi gördüğü anda bundan etkilenebiliyor. Kararı aynı yönde olabiliyor. Üstelik diğer hekimler de önceki konulan tanıyı değiştirmeye yanaşmıyorlar. Beyin direkt hazır olanı kabul ediyor.
Jeffrey Dahmer örneği...
Sarıkaya aynı zamanda adaletin de karar alma sürecinde bu etki altında olabileceğini gösteren araştırmalar olduğunu belirtiyor. Son zamanların popüler Netflix dizisi 'Monster: The Jeffrey Dahmer Story''de de görüldüğü üzere katil yakalanma ihtimali varken ırkçılık ve ilk izlenim gibi diğer sabit fikirler nedeniyle tutuklanmıyor.
"Bir kişi ne kadar usta olursa olsun Einstellung etkisinden dolayı hata yapabilir."
Bir kişi ne kadar usta olursa olsun Einstellung etkisinden dolayı hata yapabilir, diyen Sarıkaya hekimlikten politikaya tüm uzman kişilerin diğerlerine veya ekip arkadaşlarına danışması gerektiğini söylüyor. Bu psikolojik etki kaçınılmaz ancak önlem alınabilir gibi görünüyor.