Ay, en yakın gök komşumuz olduğundan, dünyada birkaç ülkenin gerçekleştirdiği birçok uzay görevinin ana hedefi oldu.
Rusya'nın ilk sondasının Ay'a ulaşmasından ya da ilk Amerikalı astronotun Ay'ın yüzeyine ayak basmasından bu yana, Ay araştırmaları uzun bir yol kat etti.
Artık insanlığın önümüzdeki on yıl içinde Ay'da bir koloni kurmaya başlayabileceği yeni bir dönemin başlangıcına yaklaşıyoruz.
Bu, ülkelerin sahadaki kaynakları, teknolojileri ve deneyimleri paylaşabileceği yakın uluslararası iş birliğini gerektiriyor.
Bugüne kadar 11 ülke ve kuruluş Ay'a uzay aracı göndermeyi başardı.
Bu ülkeler; Sovyetler Birliği/Rusya, Amerika Birleşik Devletleri, Japonya, Çin, Hindistan, İsrail, İtalya, Lüksemburg, Güney Kore, Birleşik Arap Emirlikleri ve Avrupa Uzay Ajansı tarafından temsil edilen Avrupa Birliği.
Ancak bu inişlerin tamamı Ay yüzeyine araç indirmek ya da doğrudan ayak basmak anlamına gelmiyor.
Ay'a inişler, aracın alçalma hızına (ve yere indikten sonra çalışması gerekip gerekmediğine) bağlı olarak sert inişler veya yumuşak inişler olarak sınıflandırılıyor.
Yumuşak inişler, gemi güvenli ve yavaş bir hızla yere indiğinde meydana geliyor ve mürettebatlı görevlerde veya geminin inişten sonra bilimsel ölçümler yapmasının veya testler yapmasının beklendiği görevlerde gerekli oluyor.
Şimdiye kadar yalnızca üç ülke Ay'a uzay aracıyla yumuşak iniş yapmayı başardı: ABD, Rusya ve Çin.
Peki şimdiya kadar hangi ülke, kaç görev gerçekleştirdi?
ABD: 32 tamamlanmış görev
Uzay yarışını şimdiye kadar önde götüren şüphesiz ABD oldu. NASA, 1969'da ilk insanın Ay'a yürümesiyle Apollo 11 misyonu sırasında tarih yazdı.
ABD, Apollo programı aracılığıyla Ay'ın insan tarafından keşfedilmesine büyük katkı sağladı.
1964 (Ranger 7) ve 2018 (TESS uçuşu) yılları arasında Amerika Birleşik Devletleri tarafından 32 görev gerçekleştirildi.
Bu görevlerden 6'sı insanlı görevdi: Apollo 11, 12, 14, 15, 16 ve 17, Ay'da yürüyen toplam 12 astronot taşıdı.
NASA, Artemis programı aracılığıyla insanlığın 2024 yılında Ay'a dönüşünü planlıyor.
Sovyetler Birliği / Rusya: 23 tamamlanmış görev
Sovyet Uzay Programı, 1959'da Luna 2 uzay aracıyla Ay'a ulaşan ilk organizasyondu.
Birçoğu bu olayın uzay yarışının gerçek başlangıcı için ana tetikleyici olduğuna inanıyor.
Sovyet uzay programı gerçekten de uzay araştırmalarında öncüydü ve uzaya çıkan ilk insan Yuri Gagarin ve Valentina Tereshkova gibi kozmonotlarının çoğu ünlü oldu.
Sovyetler Birliği toplamda Ay'a 23 görev gerçekleştirdi, ancak bugüne kadar Ay yüzeyine hiçbir kozmonot indirmedi.
Rusya'ya ait son ay görevi olan Luna-25 Güney Kutbu bölgesine inmeye çalışırken düştüğü için görev başarıyla tamamlanamadı.
Çin: 7 tamamlanmış görev
Çin Ay Keşif Programı (CLEP), 2007 yılında Chang'e 1 ay sondasının fırlatılmasıyla başladı.
Görevin temel amacı Ay'ın süper hassas bir 3 boyutlu haritasını oluşturmaktı.
Aralık 2019'da Çin, "Yutu" gezgini sayesinde Ay'a yumuşak iniş yapan üçüncü ülke oldu.
Toplamda Çin 7 ay görevini tamamladı ve 2030 yılı civarında Ay'a insan göndermeyi planlıyor.
(1).png)
En dikkate değer görev Chang'e 4'tü. Uzay aracı Ocak 2019'da Ay'ın daha önce hiçbir insanın veya robotun bulunmadığı uzak tarafına tarihi bir iniş yaptı.
Japonya: 2 tamamlanmış görev
Japonya'nın ilk ay sondasına HITEN (Göksel Kızlık) adı verildi ve Ocak 1990'da gönderildi.
Misyonu, Hagoromo adlı küçük bir uyduyu Ay'a yakın bir yere göndermek ve aynı zamanda Ay ve gezegen keşifleri için tasarlanmış farklı teknolojileri test etmekti.
Japon Havacılık ve Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) tarafından Ay'a ikinci bir görev 2007 yılında tamamlandı.
SELENE (Selenolojik ve Mühendislik Kaşifi) adlı üç parçalı bir uzay aracı, çalışırken bir buçuk yıldan biraz daha uzun bir süre ayın etrafında döndü.
Uydunun kökeni, yüzeyi, jeolojisi ve yerçekimi hakkında araştırma yaptı.
Lüksemburg: 1 tamamlanmış görev
Lüksemburg merkezli özel şirket “LuxSpace”, Çin Long Mark roketinde evrak çantası boyutunda küçük bir sonda fırlattı.
Sonda, Ay'ın etrafında yakın bir uçuş gerçekleştirdi ve ardından Ay yüzeyine çarptı.
LuxSpace'in amacı, uzay araştırmalarına halkın ilgisini artırmak ve uzay görevlerine mikro uydu yaklaşımını tanıtmaktı.
Manfred Memorial Ay Misyonu (4M), Ay'a yapılan ilk özel fonlu görev oldu.
Avrupa Birliği: 1 tamamlanmış görev
SMART-1, İsveç Uzay Şirketi tarafından Avrupa Uzay Ajansı adına tasarlanıp inşa edilen küçük bir sondaydı.
Misyonun amacı güneş-elektrikli tahrik ve iletişim teknikleri gibi yeni teknolojileri test etmekti.
Uzay aracı 3 yıl boyunca Ay'ın etrafında döndükten sonra yüzeye çarparak 3 yıllık görevine son verdi.
Hindistan: 1 tamamlanmış görev
Chandrayaan-1, Hindistan tarafından 2008 yılında gönderilen ilk Ay sondasıydı.
Ana hedefleri ayın jeolojisi ve topografyası hakkında daha fazla bilgi toplamaktı.
Görev 10 ay sürdü ve aydaki su moleküllerinin keşfedilmesinde önemli bir rol oynadı.
İtalya: 1 tamamlanmış görev
ArgoMoon, 16 Kasım 2022'de NASA'nın Uzay Fırlatma Sisteminin ilk görevi olan Artemis 1'de fırlatılan bir CubeSat'tır.
Temel amacı, Orion'un ayrılmasının ardından Geçici Kriyojenik Tahrik Aşamasının fotoğraflarını çekmek ve bir uzay aracının yeteneğini göstermekti.
CubeSat derin uzayda hassas yakınlık manevraları gerçekleştirecek.
İsrail: 1 tamamlanmış görev
Beresheet, SpaceIL ve Israel Aerospace Industries arasında ortak bir görevdi.
2019'daki Misyonun amacı, genç nesiller arasında uzay araştırmalarına olan ilgiyi artırmaktı.
Uzay aracı, aralarında İngilizce Wikipedia, Tevrat ve uzaya fırlatılmadan ilham alan bir çocuk kitabının yanı sıra uzaya eklenen genetik örnekler ve tardigradlar da dahil olmak üzere 30 milyon sayfadan fazla veriden oluşan bir “zaman kapsülü” taşıyordu.
Güney Kore: 1 tamamlanmış görev
Danuri olarak da bilinen Korea Pathfinder Lunar Orbiter (KPLO), Güney Kore tarafından 4 Ağustos 2022'de Falcon 9 Block 5 roketiyle başlatılan bir teknoloji gösterme göreviydi.
Misyonu, su buzu ve helyum-3 gibi Ay kaynaklarını araştırmak, topografik bir harita oluşturmak ve gelecekteki Ay'a iniş alanlarının seçimine yardımcı olmaktı.
Birleşik Arap Emirlikleri: 1 tamamlanmış görev
2022'nin sonlarında, Muhammed bin Rashid Uzay Merkezi (MBRSC) tarafından ispace'in Hakuto-R Mission 1 iniş aracıyla Ay'a bir Ay gezgini gönderildi.
Ne yazık ki, planlanan iniş saatinden kısa süre sonra araçla temasları kesildi.
24 saatlik soruşturmanın ardından yeniden bağlantı kuramadılar ve görevin zamanından önce sona erdirilmesi çağrısında bulundular.
Görev başarılı olmasa da, teknik olarak gezgin Ay'a ulaştı.
2030 Yılına Kadar Ay'a Ulaşmayı Planlayan Ülkeler:
Çok sayıda ek ülke ya aktif uzay programlarına sahip ya da özel olarak finanse edilen uzay programlarına ev sahipliği yapıyor ve bu nedenle 2030 yılına kadar Ay'a insanlı veya insansız yumuşak inişi tamamlamaları muhtemel.
Bu ülkelerden biri de Türkiye.
Türkiye ünümüzdeki 10 yıl içerisinde Ay'a sert ve yumuşak iniş yapacak.
Roket, üç günlük yolculuğunda veri toplayıp dünyaya iletecek. 2028 yılında da yumuşak inişle Türkiye, Ay'da bilimsel faaliyetler yapabilen sayılı ülkeler arasına girecek.
Kanada, olası özerk çarpma misyonunun yanı sıra AB ve Japonya ile ortak görev yürütecek.
Hindistan Chandrayaan-1'in yüksek hızlı inişinin ve Chandrayaan-2'nin başarısız yumuşak inişinin ardından Hindistan, Chandrayaan-3 ile bir kez daha başarılı bir yumuşak iniş girişiminde bulunacak.
İsrail merkezli SpaceIL'in Beresheet Ay iniş aracı Şubat 2019'da Ay'aa ulaştı ancak iniş sırasında düştü. Henüz finanse edilmese de, takip girişimleri planlanıyor.
Japon Havacılık ve Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) mürettebatlı iniş yapmayı planlıyor, özel şirket ispace, iniş odaklı görevlerde ABD ve BAE ile birlikte çalışıyor.
Meksika gelecekteki bir ABD/Meksika ortak misyonuna yük olarak mikro gezici gönderecek.
Güney Afrika'da ve Güney Kore'de planlanan iniş ve gezici misyonu 2030'da başlayabilir.
Ukrayna, Ay mağaralarını keşfetme misyonunu yürütmek için İngiltere ve ABD'deki iş birlikçilerle birlikte çalışıyor. Ancak Rusya ile savaş, muhtemelen görevi geciktirecek.
BAE, Japonya ve ABD merkezli şirketler, SpaceX Falcon 9 roketinin Japon tasarımı bir iniş aracı ve BAE'nin Ay gezicisini taşıyacağı yaklaşan bir görev üzerinde birlikte çalışıyor.
Grafik: Şeyma Özkaynak