Kombiler Neden Öldürür
Yeni seneye Ankara’ dan gelen çok üzücü bir haberle girdik. 18 yaşlarında üniversite birinci sınıf öğrencisi sapasağlam yedi gencimiz kombiden sızan karbon monoksit gazından zehirlenerek ölmüşlerdi.
Aslında bu bizlere hiç de yabancı olmayan bir kaza türü. Sobaların yanmasıyla beraber ülkenin çeşitli yörelerinden buna benzer haberler adeta akın eder: Zehirlenen bazen tek başına yaşayan bir köy ebesi veya bazen de evin hayat dolu orta ikiye giden genç kızı olur. Bazen yeni evlenmiş karı kocalar ölür, kadın çoğu zaman birkaç aylık da hâmiledir. Bazen de bir aile çoluğu ile çocuğu ile tümüyle yok oluverir.
Katil olarak da kimi zaman lodosun adı geçer gazetelerde, kimi zaman bir kömür sobasının, kimi zaman bir şofbenin, kimi zaman da sönmemiş bir mangalın… Bu sefer de kombiyi bacaya bağlayan10 liralık bir boru suçlu bulundu. Ama asıl bilgisizliğimiz, eğitimsizliğimiz veya vurdumduymazlığımızdır suçlu olan.
Oysa, bu tür ölümler yani karbon monoksit zehirlenmeleri aynı trafik kazaları gibi bazı kurallara dikkatle uyarak ve bazı basit önlemlerle tamamen önlenebilir.
Bu ölümlerin sebebi nedir?
Halk arasında sobadan ölüm olarak bilinen olay aslında bir karbonmonoksit zehirlenmesidir. Karbon monoksit, kömür ve odun sobaları, şofben, kombi, borusuz soba, ocak, fırın, mangal… gibi ısınma sistemlerinde sıvı veya katı yakıtların tam olarak yanmaması sonucu ortaya çıkar.
Bu gazın iyi çalışan bir baca ile dışarı atılması durumunda herhangi bir problem ortaya çıkmaz, ama bacanın tıkanması, rüzgarın ters esmesi veya bu son olayda olduğu gibi kombiyi bacaya bağlayan borunun patlak olması durumunda karbon monoksit bina içinde birikerek insanları zehirlemeye başlar.
Karbonmonoksit nedir?
Karbonmonoksit, hidrokarbonların tam olmayan yanması sonucu oluşan bir gazdır. Renksiz ve kokusuzdur, solunması her hangi bir irritasyona neden olmaz.
Ölümler neden uykuda olur?
Karbonmonoksit solunması özellikle uyku sırasında öldürücüdür, çünkü bu gaz renksiz, kokusuz olduğu gibi irritan da değildir ve akciğerlerden kolayca emilir. Uyuyan bir insanın bu gazı soluduğunun farkına varması imkansızdır.
Normal havada karbonmonoksit bulunur mu?
Hem ev, işyeri gibi kapalı ortamlarda ve hem de dış atmosfer havasında çok düşük miktarda karbonmonoksit bulunur. Büyük şehirlerin havasında bulunan karbonmonoksit miktarı kırsal alandakine göre çok daha fazladır.
Karbonmonoksitin vücudumuza etkileri nelerdir?
Soluduğumuz havada bulunan karbonmonoksit kanda hemoglobin ile birleşerek karboksi-hemoglobin meydana getirir. Karboksi-hemoglobin, hem dokulara oksijen taşınmasını ve hem de dokuların oksijeni kullanmalarını bozar.
Sağlıklı insanların kanında karbonmonoksit var mıdır?
Sağlıklı insanların kanında %1-3 oranında karboksi-hemoglobin vardır. Bunun sağlığımız üzerine her hangi bir olumsuz etkisi yoktur.
Karbonmonoksitin bir kaynağı da sigara dumanıdır. Sigara içenlerin kanındaki karboksi-hemoglobin miktarı %10-15’e kadar çıkabilir.
Karbonmonksit zehirlenmesi nasıl meydana gelir?
Zehirlenme bulguları, solunan gazın miktarına ve soluma süresine bağlı olarak akut ya da kronik olabilir. Belirtiler, her zaman karboksi-hemoglobin düzeyleri ile orantılı değildir, kandaki çözünmüş karbonmonoksit düzeyleri de önemlidir.
Zehirlenmenin dereceleri var mıdır?
Kandaki karboksi-hemoglobin düzeylerine göre, hafif, orta ve ağır zehirlenmeler vardır. Karboksi-hemoglobin düzeyi %20-30 ise hafif, %30-50 ise orta ve % 50-60 ise ağır zehirlenmeden bahsedilir. Karboksi-hemoglobin düzeyi %60’ın üzerinde ise ölüm ihtimali çok yüksektir.
Zehirlenme belirtileri nelerdir?
Uyanık bir insanda baş ağrısı, baş dönmesi, halsizlik, bulantı, kusma, konsantrasyon güçlüğü, nefes darlığı, çarpıntı, karın ağrısı, kas krampları, epilepsi(sara) nöbetleri, şuur bozukluklarından komaya kadar giden belirtiler vardır.
Uyuyan bir insan bunların hiçbirinin farkına varamaz ve ölüme kadar ilerleyen derin bir komaya girer
Karbonmonoksit zehirlenmesinin tipik bulgusu, dudakların kiraz kırmızısı bir renk almasıdır.
Karbonmonoksit zehirlenmesinin tedavisi nasıldır?
Tedavi, hastanın durumuna ve karboksi-hemoglobin miktarına göre düzenlenir. Hafif ve orta derecedeki zehirlenmelerde, maske ile yüksek akımda %100 oksijen verilir. Özellikle yaşlı hastaların kalp, akciğer ve beyin fonksiyonları açısından yakından takipleri gerekir.
Ağır zehirlenme belirtileri gösterenlerin özel odalarda hiperbarik oksijen ile tedavileri gerekir.
Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları Bölümü Öğretim Üyesi
[email protected]