İçten yanmalı motorlarda silindirler içindeki yanma sonucu hareket gerçekleşir. Bu hareketin oluşmasını sağlayan yanma sırasında da büyük bir ısı ortaya çıkar. Motor bloğu ve silindir kapağı yaklaşık olarak 2000 derecenin üzerinde bir ısıya kadar çıkar. Motorun argümanları metalden de yapılmış olsa da sadece belli bir sıcaklığa dayanırlar. Peki bu sıcaklık nasıl motordan uzaklaştırılır? Motor soğutma sistemi nedir? Nasıl çalışır?
Motor, aracın gücünün üretildiği ana merkez görevindedir. Bu gücü piston içindeki yanma işleminden elde eder. Pistonlar bu patlama sonucunda yukarı ve aşağı hareket eder. Bu hareketin sonucunda ise krank mili hareket eder ve şanzıman sayesinde bu gücü lastiklere aktarır. Bu hareket sırasında motor ve parçaları fazlasıyla ısınır. Bunları soğutmak içinse bir sisteme ihtiyaç duyar. Bu sistemin adı Motor soğutma sistemidir. Peki motor soğutma sistemi nedir? Nasıl çalışır?
Motorun soğutma şekilleri oldukça farklıdır. şimdi bunları sizler için detaylandırdık. İşte motorun soğumasını sağlayan başlıklar.
Araç hızına bağlı olarak soğuyan rüzgar sayesinde sıcak motorun ısısı azaltılır. Bu sıcaklık transferi ile motor bir nebzede olsa soğutulur. Burada rüzgar motorun dış kısmına temas eder. Burada da gerçekleşen ısı transferi ile de motor bir miktar ısı kaybı yaşar. Bir miktar diye telaffuz ediyoruz çünkü, bu tarz soğutma şeklinin motora katkısı oldukça azdır.
Motor yağı, sadece motor içerisinde parçaların birbiri ile temasını azaltan bir sıvıdır. Sürtünmesi azalan motor da sıcaklıkta azalır. Çalışan parçaların ısısının belli bir miktarı da motor yağına geçer. Burada iki türlü ısı azaltılır. Biri motor yağına geçen ısı sayesinde, bir diğeri de motor parçalarının sürtünmesinin azalmasından kaynaklı.
Motor bloğu ve silindir kapağı içerisinde bazı kanallar bulunmaktadır. Buna ceket de denmektedir. Bu ceketlerde motor yağı ile temas etmeden dolaşan bir soğutma sıvısı döner. Motorun ısısının önemli bir bölümü soğutma sıvısına transfer olur. Transfer işlemi sırasında motor parçalarının sıcaklığı azalır. Bu sistemi ekstra olarak Radyatör sistemi olmadan düşünemeyiz. Bu sistem tek başına motorun soğutulmasını sağlamaz
Tiplerine göre soğutma sistemleri ikiye ayrılır. Hava soğutmalı ve su soğutmalı olarak ayrılan bu sistemlerden en verimlisi su soğutmalı olanlardır. Hava soğutmalı sistemlere göre daha hızlı soğutma sağlanır.
Bu tarz soğutma sistemlerin de soğutma işlemine yardımcı olmak için motor üzerinde yüzgeç denilen metal çıkıntılar bulunur. Günümüz otomobillerinden bu tarz soğutma sistemi kullanılmamaktadır. Bu sistemler daha çok içten yanmalı motora sahip pervaneli uçaklarda ve daha ilk nesil motosikletlerde kullanılır. Bu tarz motor soğutma sistemlerinin en kapsamlısı ise VW Beetle modellerinde kullanılmıştı. Akabinde eski nesil Porsche modellerinde de bu tarz soğutma sistemlerini görüyoruz. Bir dönem ülkemizde de satılmış olan Fiat 126 Bis modelinde de hava soğutma sistemi kullanılmıştı.
Bu sistemde motorun ceket bölümlerinde hava yerine soğutma sıvısı dolaşır. Günümüzde üretilen tüm otomobil motorları, bu tarz soğutma sistemini kullanırlar. Hatta bazı uçak ve motosiklet motorlarında sıvı soğutma sistemini kullanır.
Motor soğutma sistemi bir çok argümana sahip sistemlerdir. Bu sistemlerde birden fazla parça yer almaktadır. Şimdi onları sizler için inceleyelim.
Asıl amacı ısı transferini sağlamaktır. Motordan alınan ısı soğutma sıvısı içerisinde buraya gelir İçerisinde kılcal bölmeler sayesinde, motor sıvısı soğutulur. Bu kanallara giren hava motor sıvısını çok hızlı şekilde soğutur. Rüzgarın etkisi yanında fan motoru da bu soğutmayı hızlandıran ayrıntılardandır. Burada soğuyan hava tekrar motoru soğutmak için sisteme borular yardımı ile dahil olur.
Adından da anlaşılacağı gibi sistemin içindeki sıvının akışını basınçlı bir şekilde yapılmasını sağlayan parçadır. Sıvı bu parça ile çok hızlı bir şekilde sirküle olarak soğutma sistemine dahil olur.
Motorun termometresi mantığında çalışır. Motor soğutma sıvısının sıcaklığını ölçer. Eğer ki su çok sıcak bir konuma gelirse, termostat devreye girer ve radyatördeki fanı hareketlendirir. Bu sayede soğuma işlemi oldukça hızlı gerçekleşir.
Termostat üzerinden gelen emirleri takip eder. Buradan gelen emirler vasıtasıyla çalışır veya çalışmayı durdurur.
Sıcaklığı sürekli değişen ve ceketler içinde dolaşan sıvı maddedir. Isısı artan sıvı radyatöre giderek soğutulur. Bu işlem araç çalışır veya gerekli halleder durduğu yerde bile çalışmaya devam eder. Bu sistemde sadece su kullanmak fazlasıyla risklidir. Bu su hava sıcaklığının çok düşük olduüu durumlarda donabilir. Sistemin tamamen işlevsiz hale gelmesine sebep olur. Bunun yanında su radyatör sistemini çok çabuk paslandırabilir. Bu pas ilerde soğutma sisteminin tıkanmasına sebep olabilir.
Silindir bloğu ve silindir kapağında yer alan odalardır. Bu alanlarda soğutma sıvısı dolanır. Bu dolaşma motor sıcaklığının azaltılması işlemine katkıda bulunur. Bu kanallar sayesinde motorun ısısı soğutma sıvısına transfer olur.
Bu sistem içinde belli bir miktar sıvının olduğu kapalı bir sistem olarak bilinir. Burada sıvıyı sistem içerisinde dolandırmak için sirkülasyon pompasına ihtiyaç duyulur. Bu pompa sayesinde sürekli olarak soğutma sıvısı sistem içerisinde döner. İçten yanmalı makinelerde oluşan patlama sonucu sıcaklığı artan motorun ısısı soğutma kanallarında dolaşan soğutma sıvısına aktarılır. Bu durumda soğutma sıvısı ısınır ve soğumaya ihtiyaç duyar. Isınan sıvı pompa yardımıyla basınçlı bir şekilde radyatöre ulaşır. Radyatöre gelen sıcak sıvı burada soğutulur. Bu işlemden sonra sıvı motor kanallarına tekrar gönderilir. Termostat yüksek sıcaklık ile karşı karşıya kalırsa radyatör fanını devreye alır. Bu sayede sistem ekstra daha hızlı ve daha etkili soğur.
Silindir bloğu ve silindir kapağı arasında bulunan contada sayesinde soğutma kanallarında dolaşan basınçlı soğutma sıvısı silindirler içerisine giremez. Eğer ki bu contada bir sorun oluşursa, soğutma sıvısı yanma odasına sızabilir. Burada ki olumsuz durum gerçekleşirse yanma sırasında bu sıvı hava yakıt karışımının içine dahil olur. Bu yanma sonucunda ortaya çıkan sıvı buharlaşarak egzozdan dışarı atılır. Bu atım işlemi gerçekleştiğinde egzozdan yoğun beyaz renkte egzoz dumanı çıkabilir. Bu durum süreklilik arz ederse soğutma sıvısı hızlı bir şekilde eksilir. Bu durum ile karşılaşırsanız hızlı bir şekilde kapak contasını değiştirmeniz gerekecektir Bazı durumlarda beyaz renk egzoz dumanı şaşırtıcı olabilir. Bazı kullanıcılar bunun farkında bile olmazlar. Hatta özellikle soğuk havalarda ısının azalmasıyla bu renk egzoz dumanının çıktığını bile düşünebilirler. Ancak bakılması gereken önemli bir konudur.
Motor soğutma sistemi ara ara temizlenmesi gereken bir mekanizmadır. Genelde triger kayışı değişimlerinde, devir daim pompası da değişim gösterdiği için bu sistem ister istemez temizlenmiş olacaktır. Ancak bu işlem dışında motor soğutma sistemi temizliği gerekebilir. Böyle bir durumda sistemin içinde yer alan sıvı motorun alt tarafından boşaltılır. Açık bırakılan bu noktanın yanında motor soğutma sıvısı koyulan hazneden ekstra su sisteme dahil edilir. Bu sirkülasyondan sonra sistem temizlenmiş olur.
Genelde bu arızalar sıvı sisteminin sirkülasyonundan kaynaklı olan arızalardır. Bu sistemde ya pompa ya da borularda meydana gelen bir tıkanıklık, sistemin doğru çalışmamasına sebep olur. Bu doğrultuda motor verimli bir şekilde soğumaz.