İran Cumhurbaşkanı'nın bugün başlayacak ziyareti, geçen yılın sonunda Riyad'da düzenlenen Çin-Körfez İşbirliği Konseyi Zirvesi'nin ortak bildirisinde Basra Körfezi'nde egemenlik ihtilaflarına ilişkin İran'ın tepkisini çeken ifadelerin yer alması nedeniyle Tahran ve Pekin arasında yaşanan gerginliğin ardından ilk üst düzey temas olacak.
Çin yönetimi, ziyareti, Arap ülkeleriyle yakınlaşmanın Orta Doğu'da geleneksel ortağı İran ile ilişkilerine verebileceği olası zararı telafi etme ve denge kurma çabası olarak görüyor.
Çin ile İran'ın bölgesel rakibi ve hasmı Suudi Arabistan arasında Aralık 2022'de Riyad'da stratejik ortaklık anlaşmasının yanı sıra savunma, enerji ve teknoloji gibi çok sayıda alanda işbirliği mutabakatları imzalandı.
Devlet Başkanı Şi'nin Aralık 2022'de yaptığı Riyad ziyaretinde ilk kez düzenlenen Çin-Arap Ülkeleri Zirvesi ve Çin-Körfez İşbirliği Örgütü Zirvesi, Pekin ile Arap dünyası arasındaki diyaloğu yeni bir düzeye yükseltti.
Zirve ortak bildirisinin yol açtığı gerginlik
İran, Çin-Körfez İşbirliği Konseyi Zirvesi sonrasında yayımlanan ortak bildiride, İran'ın kontrolündeki, Birleşik Arap Emirlikleri'nin (BAE) de hakimiyet iddiasında bulunduğu Basra Körfezi'ndeki Ebu Musa, Büyük Tunb ve Küçük Tunb adalarına dair ihtilafın müzakere yoluyla çözülmesine ilişkin ifadelerin yer almasına tepki gösterdi.
İran ortak açıklamaya tepki olarak, Çin'in Tahran Büyükelçisi'ni Dışişleri Bakanlığına çağırdı.
Konuyla ilgili Çin'in Tahran Büyükelçisi Çang Hua'nın Dışişleri Bakanlığına çağrıldığını belirten Kenani, İran'ın "şiddetli memnuniyetsizliğinin" Büyükelçi'ye iletildiğini bildirdi.
Devlet Başkanı Şi, olayın ardından durumun kalıcı gerginliğe dönüşmesini önlemek için Başbakan Yardımcısı Hu Çunhua'yı ertesi hafta İran'a gönderdi.
Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Vang Vınbin, Hu'nun Tahran'daki temaslarına ilişkin, "Çin, pratik işbirliğinin sağlam ve istikrarlı gelişimi için İran ile birlikte çalışmayı sürdürecek. Başbakan Yardımcısı Hu'nun ziyaretinin Çin-İran kapsamlı stratejik ortaklığının derinleştirilmesinde olumlu rol oynayacağına inanıyoruz." ifadelerini kullandı.
"Kapsamlı stratejik ortaklık"
Çin, İran ile ilişkilerini "kapsamlı stratejik ortaklık" ifadesiyle tanımlıyor. İki ülke, Mart 2021'de "siyasi, stratejik ve ekonomik bağlarını" güçlendirmek üzere 25 yıl vadeli işbirliği anlaşmasına imza atmıştı. Anlaşma kapsamında 2022 sonuna dek 16 mutabakat zaptı imzalandı.
Çin, İran'ın en büyük ticari ortağı konumunda bulunuyor. İki ülke, enerji, ulaştırma, tarım, ticaret ve altyapı yatırımları alanlarında işbirliği yapıyor.
Çin Gümrükler Genel İdaresinin verilerine göre, İran ile Çin'in ticaret hacmi 2022'de yıllık yüzde 7 artışla 15,79 milyar dolara ulaştı.
Çin'in İran'a ihracatı yıllık yüzde 14 artarak 9,44 milyar dolara çıkarken, İran'ın Çin'e ihracatı 8,25 milyar dolar oldu. Bunun 1,9 milyar dolarını petrol ve doğal gaz oluşturdu.
Pekin, ayrıca İran'ın Şanghay İşbirliği Örgütüne (ŞİÖ) üye olmasını da destekliyor. Eylül 2022'de Özbekistan'ın Semertkant kentindeki zirvesinde Tahran'ın tam üyelik süreci başlatıldı.
Çin Devlet Başkanı Şi, İran Cumhurbaşkanı Reisi ile zirve marjında yaptığı görüşmede, "Çin'in İran ile ilişkilerini stratejik ve uzun vadeli perspektiften gördüğünü", "İran ile ŞİÖ çerçevesinde daha yakın eş güdüm ve işbirliği için birlikte çalışmaya hazır olduklarını" ifade etti.