Botulizm, clostridium botulinum bakterisinin ürettiği bir hastalıktır. Bu bakteri nerede yaşar, insan vücuduna zararları nelerdir? Botulizm hakkında her şeyi sizin için araştırdık…
Clostridium botulinum adlı bakteri genellikle hayvan dışkılarında, toprakta ve bitkilerin kirli yüzeylerinde bulunur. İnsan vücuduna girdiğinde sinir sistemine zarar veren zehirli bir toksin salgılar. Botulizm tedavisinde erken teşhis önemlidir, tedavi edilmezse ölümlere sebebiyet verir.
Botulizm, Latince botulus (sosis) demektir. İlk olarak 1920 yılında Almanya’da görülmüş, tam olarak dumanlanmamış jambon yiyen bir grup insanda ortaya çıkmıştır. Önce jambonları ve ölen insanların akciğerlerini inceleyen bilim insanları bulgularda botulinum bakterisine rastlar. Clostridium botulinum çabuk spor üreten bir bakteridir.
Üremesi için 25-37°C sıcaklık ve anaerobik ortam gerekir. İçerisinde 8 çeşit toksin bulundurur. Toksinlerin A, B, E, F, G, H olanları insanlarda, C ve D ise hayvanlarda görülür. Bu toksinler mide asidine ve insan besin enzimlerine karşı dirençli bir yapıya sahiptir. %70 infant, %20 gıda, %10 oranında ise yara ile bulaşır. Global olarak nadir görülen bir hastalık olsa da Amerika’da yılda yaklaşık 100 vaka sayısına ulaşır.
Botulizm, oluşumuna göre üç farklı türden oluşur. Bunların ilki gıda kaynaklı botulizmdir. Bu aşamada vücuda alınan botulinum toksini vücut içerisindeki enzimlerle tepkimeye girerek hastalığa yol açar. İkinci olarak yara botulizmi ise yaraya bulaşan botulinum toksini yüzünden meydana gelir. Merdiven altı kozmetik ürünlerinin kullanımı da deri üzerinde bu bakterinin oluşumuna sebep olabilir. Üçüncü çeşit ise bebeklerde görülen botulizmdir. Bebek botulizmi, genellikle bağırsaklarda ürer ve kabızlığa, şiddetli gaz şişkinliklerine yol açar.
Bu hastalık halk arasında konserve hastalığı olarak bilinir. Böyle bilinmesinin sebebi ise genellikle yanlış yapılan ev konserveleridir. Bu konserveleri pişirirken saatlerce kaynatmalı, kapak kapatma işlemini doğru bir şekilde yapmaya özen göstermelisiniz.
Konservenin görüntüsünden şüpheleniyorsanız tadına bakmadan çöpe atmanız daha doğru olacaktır. Konserve yapacağınız kavanozu mutlaka kaynar suda yıkayın. Her seferinde farklı kapak kullanın, kullanılmış kapakları çöpe atın. Konserveyi açıp kullanmadan önce en az 10 dakika yaklaşık 70°C sıcaklıkta ısıtın. Konserve kapağında sızıntı, kabarıklık gördüğünüzde o konserveyi kullanmayın.
Botulinum bakterisi toprak altında oksijensiz ortamda yaşar ve ısıya dayanıklı sporlar üretir. Botulinum toprak kökenli bir bakteri olduğundan genellikle toprakta yetişen meyve ve sebzelerde (kuşkonmaz, fasulye, kereviz, mısır, çilek, domates, mantar, soğan, patates, turp, kabak) doğal olarak bulunur.
Clostridium botulinum adlı bakteri tarafından 8 adet nörotoksin üretilir. A’dan H’ye kadar olan bu nörotoksinlerden ağır felce sebep olanlar A, B, E ve bazen F toksinidir. Bu toksinler sinir sistemini önemli derecede etkiler.
Mikroorganizmanın gelişimi sırasında ortaya çıkan bu felç edici toksinler vücuda alındığı zaman ciddi gıda zehirlenmelerine ve ağır felçlere yol açar. Ya da bu mikroorganizma içerisindeki bazı spor türleri normal pişirme derecesi ile ölmedikleri için vücuda alındıklarında tepkimeye girer. Bu tepkime de kişiyi zehirleyebilir. Buna örnek olarak ev yapımı konserveler verilebilir.
Bebeklerde bal; yetişkinlerde ise iyi işlenmemiş gıdalar, konserve sebzeler, sarımsak, türlü baharatlar, jambon, sosis, sucuk, dondurulmuş patlıcan, tütsülenmiş deniz ürünleri, ton balığı, konserve mısır ve konserve deniz ürünleri tüketimi sonucunda bu hastalıkla karşılaşmak mümkündür.
Her ne kadar gıda zehirlenmesi daha çok görünse de vücuttaki herhangi bir yaraya bu bakterinin istilası da hastalığa yakalanmaya sebep olabilir.
Bakteri gıda yoluyla vücuda girdikten sonra saatler içerisinde etkisini göstermeye başlar. En geç 36 saat içerisinde aşırı derecede halsizlik hissedilir. Bunun devamında görme sorunları (bulanık görme, çift görme) yaşanır. Genellikle görülen semptomlar; baş dönmesi, halsizlik, ağız kuruluğu, boğaz ağrısı, konuşma güçlüğü, ağızda uyuşma, nefes alıp vermede zorluk yaşama olarak sayılabilir. Nadiren de olsa kusma ve ishal de bu hastalığın habercisi olabilir. Açık yaradan giren botulismus ise 4-14 gün içerisinde kendini gösterir. Deri kabarır ve döküntüler meydana gelir.
Öncelikle botulizm hastalığına sebep olan bakterinin ısıya dayanıklı olduğunu unutmamalıdır. Bakterinin bulunabileceği gıdaların en az 120°C sıcaklıkta pişirilmesi gerekir. Bu sıcaklığa ancak düdüklü tencere ile ulaşabilirsiniz. Normal tencereler ise ortalama 70°C sıcaklığa ulaşabilir. Bu sıcaklık yeterli olmayacaktır.
Bir diğer önemli husus ise konservelerdir. Alınan konserve gıdanın açıldıktan sonra muhakkak ısıtma işleminden geçmesi gerekir. Bu işlem hastalığa yakalanma riskini bir hayli azaltır. Kapağı kabarık, kötü kokulu ve tarihi geçmiş konserveler tercih edilmemelidir. Evde yapılan konservelerin ise yapılırken iyice kaynatılması, yapıldıktan sonra da kapağının hava almayacak şekilde kapatılması sizi bu hastalıktan uzak tutacaktır.
Botulizm hastalığı solunum yollarını felç ederek sizi ölüme kadar götürebilir. Basit bir gıda zehirlenmesi olarak görülmemeli, botulizm belirtileri fark edildiği zaman en kısa sürede doktora gidilmelidir. Tedavi süreci vücuttaki zehirli toksinlerin vücuttan dışarı atılması şeklinde ilerler. Önce hasta yoğun bakıma alınmalı ve solunum yolları açık tutulmalıdır. Tedavide hastaya polivalan antitoksin (antitoksik botulinum serumu) serum verilir. Bu serumun dozu hastanın yaşına göre değişkenlik gösterir. Serum sayesinde vücutta serbest olarak dolaşan zararlı toksinler nötralize edilerek kontrol altına alınır. Vücuda girmiş fakat henüz emilmemiş olan toksinler için ise mide yıkama işlemi uygulanır. Hastaya kusturucu, ishal yapıcı ilaçlar verilerek vücuttaki toksinin dışarı atılmasına yardımcı olunur.