Fareler de astım yapıyor
Kedi, köpek, at gibi bir çok hayvanın astım, saman nezlesi, egzema gibi pek çok allerjik hastalığa neden olabileceği biliniyordu.
Son yıllarda yapılan araştırmalar, evlerimizin istenmeyen misafirleri olan farelerin de bu hastalıkların ortaya çıkmasında önemli rolleri olabileceğini gösteriyor.
Bugüne kadar farelere ait allerjenlerin, meslekleri gereği yoğun olarak bu hayvanlarla temas içinde olan laboratuar çalışanlarında mesleksel astıma neden olduğu bilinirdi. Oysa, yeni araştırmalar pek çok evde farelere ait allerjenlerin yüksek miktarlarda bulunabildiğini gösteriyor ve uzmanlar son yıllarda alerjik hastalıklardaki artıştan farelerin de sorumlu olabileceklerini ileri sürüyorlar.
Evlerde fare allerjenlerinin görülme sıklığı
Geçtiğimiz yıllarda USA'da yapılan bir araştırmada evlerin %82'sinde farelere ait allerjen bulunduğu saptandı. Araştırma, ülkenin 75 farklı yöresinde, şehir, kasaba ve köylerdeki 831 evde yapıldı. Araştırma için toz örnekleri, çeşitli tiplerdeki evlerde mutfak, oturma ve yatak odaları zemini ile yatak ve kumaşlı mobilyalardan toplandı.
İşte, bu araştırmanın ilginç sonuçları:
-Ev ne kadar eski ise farelere ait allerjenler o kadar fazla idi.
-Allerjenler en fazla mutfaklarda saptandı.
-Yüksek katlı apartmanlar, mobil evler ve dubleks-tripleks villalarda daha fazla allerjen bulundu.
-Ailenin geliri azaldıkça, allerjen miktarı fazlalaşıyordu.
-Evlerin %22' sinde mutfak zeminindeki fare allerjenleri miktarı 1.6 mikrogramın üzerinde bulundu. Bu miktar, astım ve alerjik hastalıkların ortaya çıkması için yeteri kadar yüksek idi.
Farelerle temas
Fareler, ekili alanlardan hasattan sonra binalara girerler. Bunlar, her türlü binada bulunabilmekle beraber, daha çok kümeslerde ve domuz beslenen yerlerde, depo ve ambarlarda, dükkan ve hastanelerde problem yaratırlar.
İnsanlar çoğu zaman farelerle doğrudan karşılaşmazlar. Temas, farelerin yiyecek aramak için saklandıkları yerlerden çıkıp gezdikleri yerlerde bıraktıkları idrar, dışkı, tükürük gibi salgıları ve deri döküntüleri aracılığı ile olur. Yiyeceklerin hazırlandığı yüzeyler bu bakımdan daha elverişlidir.
Farelere ait allerjenler
Farelere ait pek çok allerjen tanımlanmıştır. Bunlardan Mus m 1 ismiyle tanınan allerjen, farenin kıl, tüy ve idrarında bulunur. Erkek fareler bu allerjeni dişilere göre 4 misli fazla üretirler. Mus m 2 ismiyle bilinen allerjen ise, farenin kıl ve tüylerinde bulunur.
Farelere ait allerjenler, ev tozu içinde de bulunur ve bunlar 6-18 mikronluk tanecikler şeklinde soluduğumuz havaya karışırlar. Ortamda ne kadar çok fare varsa, allerjen miktarı da o kadar fazla olur.
Çapraz reaksiyonlar
Solunum havasına karışabilen tüm hayvansal allerjenler lipocain ailesindendirler. Bu nedenle, köpek, inek, at, hamamböceği gibi hayvansal allerjenler arasında çapraz reaksiyonlar görülebilir.
Fareler ve alerjik hastalıklar Farelerin astım, saman nezlesi ve alerjik konjunktivit (göz nezlesi) ve temas ürtikeri gibi hastalıklara neden olabilecekleri bilinmektedir.
499 çocuğu kapsayan bir incelemede, deri testleri yapılarak bunların %18'inde fare alerjisi olduğu anlaşılmıştır. Evlerindeki allerjen miktarı 1 gram tozda 1.6 mikrondan fazla olan çocukların alerjik olma ihtimalleri daha yüksek bulunmuştur. Anne ya da babaları farelerin bulunduğu laboratuarlarda çalışan çocuklarda allerjik belirtiler ve deri testi pozitifliği de daha fazladır.
5.000 laboratuar çalışanını kapsayan bir araştırmada, farelerle uğraşanların %26'sında çeşitli alerjik belirtiler görüldüğü belirlenmiştir. Bu oranlar diğer hayvanlarla uğraşanlarda, kobay %31, tavşan %30, köpek %25, kedi %30 ve maymun %24 olarak bulunmuştur.
Hayvanlarla ilgili allerjenlerin insanların %80'inde burun tıkanıklığı, burun akıntısı, hapşırma ve gözlerde sulanma gibi belirtilere neden oldukları saptanmıştır.
Önlemler
-Tüm ev ve bina kimyasal fare zehirleriyle ilaçlanmalıdır. Çocuk ve evcil hayvanların bu maddelerle temas etmemeleri için gereken önlemler alınmalıdır.
-İlaçlamadan sonra, ölü fareler ve bunların artıkları çok iyi bir şekilde temizlenmelidir.
-Evlerde farelerin girebilecekleri delikler kapatılmalıdır. Bu amaçla, duvar, yer, kapı ve pencere kasalarındaki çatlak ve delikler tamir edilmeli, boruların etrafı macunlanmalıdır.
-Evin sadece bir yerinde yemek yenmeli, yiyecekler oturma odası, yatak odası... gibi diğer yerlere götürülmemelidir.
-Yiyecek, içecek ve artıklar açıkta bırakılmamalı, bulaşıklar hemen yıkanmalıdır. Dolap ve çekmeceler düzenli olarak temizlenmelidir.
-Evcil hayvanların yiyecek ve su kapları da açıkta bırakılmamalıdır.
-Çöpler ağzı kapalı kutularda saklanmalıdır.
-Kese kağıdı, karton kutu, boş şişe ve kova... gibi farelerinin saklanabilecekleri ortamları ev içinde bulundurmayınız.
-Şilte ve yastıklar plastik kapla kaplanmalıdır.
Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları Bölümü Öğretim Üyesi