Kuzey İrlanda'da barış anlaşmasının 15. Irlanda Cumhuriyetçi Ordusu'nun silah bırakmasının ise 8. yılında radikal küçük silahlı örgütlerin büyüme eğilimi polis yetkililerinin huzurunu kaçırıyor. BBC'nin tecrübeli muhabiri Peter Taylor araştırdı.
Peter Taylor
BBC Muhabiri
Kuzey İrlanda'nın üst düzey bir polis yetkilisi cumhuriyetçi siyaset içinde mücadele yöntemi olarak şiddeti benimseyen örgütlenmelerin hala ciddi bir tehdit olduğunu düşünüyor.
Hazırlığını yaptığım "Yeni Muhalifler" başlıklı bir belgesel kapsamında, Kuzey İrlanda Polis Teşkilatı'nın Suçla Mücadele Birimi Başkanı, Emniyet Müdür Yardımcısı Drew Harris ile görüştüm.
Tehdidi abartmak yanlış olur ama Harris, silahlı mücadeleden yana cumhuriyetçi grupların asla hafife alınmaması gerektiği görüşünde.
"Ciddi bir tehdit. Hala arada sırada bazı geceleri uykusuz geçirmemize sebep oluyor. Tamamen bitmesi çok zor" dedi.
Biraz daha somut konuşmak gerekirse, Emniyet Müdür Yardımcısı Harris ve İngiltere iç istihbarat teşkilatı MI5'ın uykularını kaçıran tehdit, muhtemelen yakınlarda yeniden bazı grupların birleşmesiyle oluşan "New IRA" (Yeni İrlanda Cumhuriyetçi Ordusu) grubu kaynaklı.
Bu grup geçen yıl Real IRA (Gerçek IRA), Uyuşturucuya Karşı Cumhuriyetçi Eylem (RAAD) ve Armagh ve Tyrone bölgelerindeki eski Provisional IRA (Geçici IRA) örgütünün bazı tecrübeli militan unsurlarının biraraya gelmesiyle oluştu.
Emniyet Müdür Yardımcısı şimdi bu oluşumun, gerçekten etkili olabilecek kadar büyümesinden endişe ediyor.
"Eğer bir eğilim belirginleşirse, şu ana kadar bölük pörçük duran küçük grupların mensupları da bu gruba katılmanın doğru olacağını düşünebilir" diyor.
Acaba başka grupların da bu Yeni IRA'ya katılmayı düşündüğüne dair bir istihbarat mı var?
Harris "Dikkatle izliyoruz" demekle yetiniyor.
Emniyet Müdür Yardımcısı'nın bir diğer endişesi de bu tür grupların yeni bir kuşağı, gençliği cezbediyor olması.
Harris bu durumu son yıllarda daha çok aşırı İslamcılarla ilgili olarak kullanılan bir kavramla tarif etmeyi tercih ediyor:
"Radikalleşiyorlar."
"Daha 20'li yaşlarının başındaki gençler ciddi terör suçlamalarıyla mahkemeye sevkediliyor. Bunlar Hayırlı Cuma barış anlaşması imzalandığı günlerde (1998) çocuktular."
"Barış sürecine onları bağlayan hiç bir şey yok. Endişe verici bir şey bu."
Kuzey İrlanda ortak özerk yönetiminin Başbakan Yardımcısı Martin McGuinnes bu yeni "muhalifler"e meydan okumaktan kaçınmadı.
Bir zamanların "Gecici İRA"sını savaştan döndürüp Stormont kalesinde iktidar ortaklığına götüren bir kaç kişiden biri olarak öfkesi gayet anlaşılır.
Kuzey İrlanda Emniyet Müdürü'nün yanında durup, bir çoğu kendisinin eski yoldaşları olan yeni "muhalifleri "İrlanda'ya ihanet" ile suçlamakla, bu öfkeyi en açık ve sert şekilde gösterdi.
Kuzey İrlanda polisi yakında kendisini, hayatına yönelik ciddi bir tehdit olduğu yolunda uyardığında, sonra, evinin duvarı yazılandığında da geri adım atmadı.
Partisi Sinn Fein'in geçen ay yapılan olağan yıllık kongresinde yazılı konuşma metninin dışına çıkarak bugünün silahlı cumhuriyetçi muhaliflerini "Savaş sırasında neredeydiler?" diye suçladı.
Ama Sinn Fein partisi yönetiminden Gerry Kelly ile yaptığım söyleşide partinin bu tür ayrılıkları alevlendirecek sözlerden kaçınmaya başladığını farkettim. Belki de bu tür karşı saldırıların ters etki yapabileceğini farkettiklerinden.
Kelly durumu yumuşatmaya çalışır gibiydi.
"Hainler" ya da "cumhuriyetçi savaş kaçkınları" gibi ifadelerden kaçındı ama yine de bu tür hareketlenmelere karşı olduğunu ölçülü bir dille ve açıkça ifade etti.
"Hatalı olduklarını düşünüyorum" dedi Kelly.
"Bir durum tahlilleri ya da stratejileri olduğunu sanmıyorum."
"Fakat gerçekleri kabul etmek gerekiyor; bu işlere girişen bazı gençler var."
"İdeolojiye kapılıyorlar. Hareket noktalarını anlayabiliyorum."
"Ama eski yoldaşlarımın da aralarında olduğu eski kuşağı anlamakta daha güçlük çekiyorum. Devrim olduktan sonra devrim planı yapıyorlar neredeyse."
Bu yeni muhaliflerle yüzyüze konuşup konuşmadığını, onlara neden "savaş" bittikten sonra yeniden silaha döndüklerini sorup sormadığını merak ediyorum.
"Cevabım evet" diyor.
"Şu anda ben, Gerry Adams ve Martin McGuinnes onlara görüşme teklifi yaptık. Yaptıkları durum tahlili, bizim tahlilimiz ve nerede hata yaptıklarına ilişkin görüşümüzü konuşmak istiyoruz. Kapımız açık."
Kelly'nin muhaliflere zeytin dalı uzattığı bile söylenebilir. Perde arkasında, muhaliflerden bu teklifi kabul etmeye hazırlananlar olabileceğine dair işaretler de var.
Yeni cumhuriyetçi muhalifler ile ilgili en önemli sorun, tutarlı ve bütünlüklü bir siyasi programları olmaması.
Özünde söyledikleri "İngilizler Dışarı" ve "İrlanda halkının kendi kaderini tayin hakkı"na gelip dayanıyor.
İrlanda'nın güney ve kuzeyinde yapılan ve barış anlaşmasının büyük oy çokluğuyla onaylandığı referandumların, "kendi kaderini tayin hakkı"nın kullanılması anlamına geldiğini kabul etmiyorlar.
Bugün muhaliflerle konuşmak bana, 1972 yılında aralarında Gerry Adams ve Martin McGuinnes'in de bulunduğu zamanın IRA liderliği İngiltere ile Cheyne Walk görüşmelerine gittiğinde, örgütün bölünmesiyle ortaya çıkan Gecici IRA ile yaptığım görüşmeleri hatırlatıyor.
O zaman IRA İngiltere'nin Kuzey İrlanda Bakanı William Whitelaw'a, barış istiyorlarsa, birlikçilerin Kuzey İrlanda'da daima çoğunluk olmasını sağlayan anayasal güvenceleri kaldırmaları ve 1975 Ocak ayına kadar bölgeden çekilmeleri gerektiğini söylemişti.
İngilizler o zaman IRA'nın bu teklifini "saflık" olarak görmüştü.
Belki de Gerry Adams ve Martin McGuinnes zaman içinde basitlikçi bir "İngilizler Dışarı" stratejisinin hiç bir yere varmadığını anladı.
Cheyne Walk görüşmelerinden üç yıl sonra Adams ve yoldaşları hapiste IRA'nın uzun vadeli stratejisini çizmeye başladılar. İşte bu strateji 20 yılı aşkın bir zaman sonra tartışmalı Hayırlı Cuma Anlaşması'nın kabulüyle sonuçlandı.
IRA'nin uzlaşmaya gidişiyle 1997'de örgüt yeniden bölündü ve Gerçek IRA (Real IRA) ortaya çıktı. Bir yıl sonra Omagh'da 29 kişinin ölümü 200'ü aşkın insanın yaralanmasına yol açan bombalama eylemini yaptılar.
Gerçek IRA sonra daha çok sayıda muhalif gruba bölündü ve şu anda bu gruplar hala Geçici IRA'nın bir zamanlar başlattığı barış sürecini sarsma amaçlı faaliyetlerine devam ediyorlar.
Derry'nin önde gelen muhalif cumhuriyetçilerinden Gary Donnely Yeni IRA'yı daha tarihsel ve uzun bir süreçte değerlendiriyor.
"Geçici IRA bir gecede ortaya çıkmadı" diyor.
"Yeni IRA'nın da etkili bir örgüt olabilmesi muhtemelen uzun zaman ve çaba gerektirecektir."
"Fakat realite şu: İrlanda'da İngiliz varlığı devam ettiği müddetçe, ona meydan okuyan ve silah kullanmaya hazır etkili bir azınlık her zaman var olacaktır."
Fakat ne kadar etkili?
Polis yetkilileri, endişelerine rağmen, cumhuriyetçi yeni muhaliflerin geniş bir kitle tabanı yaratamayacağını ve eski karanlık günlere dönülmeyeceğini düşünüyor.
Sinn Fein yetkilisi Gerry Kelly ise daha da ileri giderek, "İlerleyemiyorlar çünkü insanlar bu yola gitmek istemiyor. Bu kadar basit" diye konuşuyor.