Kahramanmaraş depreminin ardından arama-kurtarmadaki gecikmeye ve koordinasyon eksikliğine yönelik tartışma sürerken, felaket öncesinde uzmanların uyarılarının ve bilimsel raporların göz ardı edildiği ortaya çıktı. AFAD’ın, üniversitelerin, belediyelerin hazırlattığı çalışmalarda deprem, büyüklüğüne ve merkez üssüne kadar öngörülmüşken önlem almak yerine ‘imar barışı’ yapılması affedilmez tarihi bir hata olarak yorumlandı.
Bilim insanları, siyasi parti temsilcileri ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının 6 Şubat günü meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremlere karşı geçmişte sık sık uyarılar yaptığı ortaya çıkmıştı. Bilim Akademisi üyesi, jeolog Naci Görür 2020 yılında katıldığı bir programda Maraş depremi ile igili uyarılarda bulunmuştu. Görür depremden üç gün önce de uyarı yaparken Jeoloji Mühendisleri Odası’nın da iki yıl önce Pazarcık merkezli 7.4 büyüklüğünde deprem olacağını rapor edip yetkilileri uyardığı öğrenilmişti.
Kriz anında yaşanan koordinasyonsuzluğun sorumlusu gösterilen Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı’nın (AFAD) da bölgeye dair benzer tespitleri olduğu görüldü. Teşkilat yapısından sahadaki uygulamalarına eleştirilerin odağındaki kurumun 2020 tarihli Kahramanmaraş İl Afet Risk Azaltma Planı’nda depremde yaşanması muhtemel sorunlar madde madde anlatılıyor.
2020 tarihli İRAP raporunda şu tespitler yer alıyor: “Kahramanmaraş yöresi ve çevresi tektonik yapısı bakımından sismik aktivitesi yüksek olan birinci derecede deprem bölgesi içinde kalmaktadır. Bölge, diriliğini koruyan Doğu Anadolu Fayı ile Ölü Deniz Fayı’nın etkisi altındadır. Bu faylarda 200 yıllık bir enerji birikiminin olduğu ve sismik olarak oldukça yüksek bir potansiyel tehlikenin bulunduğu anlaşılmaktadır. Aynı zamanda fayların henüz disloke olmayan segmentlerinin Kahramanmaraş yakınında yer alması bu kesimde risk derecesini artırmaktadır.”
“Doğu Anadolu Fayı ile Ölü Deniz Fayı’nın Kahramanmaraş’ın hemen güneyinde karşılaşmaları ve kollara ayrılarak büklüm yapmaları, olması muhtemel büyük magnitüdlü depremlerin episantr alanını oluşturabilir. Bu da riski ve oluşacak hasar derecesini artıracağı endişesini doğurmaktadır. Bunun yanında yerleşmelerin büyük çoğunluğunun çok zayıf zeminler üzerinde yer alması bu endişeyi daha da kuvvetlendirmektedir.”
“Bölgenin çok uzun sayılabilecek bir durgunluk dönemi geçirmekte oluşu nedeniyle halk, olası bir deprem tehlikesinden habersizdir. Bu durum tehlikenin boyutunu bir kat daha artırmaktadır. Bu nedenle olası bir depremde can ve mal kayıplarını en aza indirmek için, meskun alanlarda zemin etütlerinin ayrıntılı olarak yapılması ve tehlikeli zonlardaki yapıların tahliyesi zaruridir.”
“Ayrıca yeni kurulacak köy, kasaba ve kentlerin kuruluş ve gelişme yerlerinin seçiminde deprem etkinliği ve deprem riski mutlaka dikkate alınmalıdır. Aktif faylardan uzak ve sağlam zeminler üzerinde, betonarme ve statik hesapları doğru olan, depreme dayanıklı binalar yapılmalıdır.”
AFAD’ın raporunda “Kahramanmaraş’ta 7.5 büyüklüğünde bir deprem senaryosu” kullanıldı ve kentin bu depremden nasıl etkileneceği bölge bölge analiz edildi. Depremde yerle bir olan ve adeta savaş yıkımı görüntüsünü andıran Kahramanmaraş’ın merkezi olarak bilinen Bahçelievler Mahallesi ve yakın çevresindeki mahalleler (Stadyum civarı,Eski Maraş) için “Olası büyük bir deprem durumunda, bahse konu alanın neredeyse tamamının etkileneceği ve sıvılaşma etkilerinin belirgin şekilde görüleceği öngörülmüştür” ifadelerini kullanıldı.
Bunun nedeni “Bölgenin aktif fay zonuna yakın olması, yapı stoğunun kötü olması, zemin koşullarının sıvılaşmaya müsait olması, yeraltı su seviyesinin çok yüksek olması, bitişik nizam yapılarda tabliyelerin yan yana gelmemesi” olarak sıralandı.
Öte yandan AFAD’ın 2022 yılına ilişkin kurumsal mali durum ve beklentiler raporuna göre; kurum, afete müdahale çalışmaları için 2022 yılında 193 milyon 350 bin lira ayırdı. Ancak ayrılan ödeneğin sadece15 milyon 316 bin 657 lirası kullanıldı. AFAD, 2021 yılının ilk 6 ayında afete müdahale çalışmaları için 242 milyon 850 bin 943 lira harcamıştı. Buna göre; AFAD’ın 2022 yılının ilk 6 ayında afete müdahale için yaptığı harcama, bir önceki yıla göre yüzde 93,96 oranında azaldı. AFAD, Van depreminin ardından kurum aleyhine açılan ve kaybettiği davalar nedeniyle hak sahiplerine 14,4 milyon lira tazminat ödemek zorunda kaldı. Raporda, tazminat ödemesi yapılacak bin 500 dava daha olduğu ve mahkeme süreci devam eden bin 100 dava dosyası bulunduğu belirtildi.
Diğer taraftan depremde pisti kırılan ve yardımların bölgeye ulaşmasını güçleştiren Hatay Havalimanı için de ikazlarda bulunulduğu belirtildi. Doç. Dr. Emre Özşahin’in, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi’nde görevliyken 2010’da yaptığı çalışmada, havalimanı için sel ve deprem riskine dikkat çektiği ortaya çıktı. Özşahin’in bölgenin zemin özelliklerini vurgulayarak havalimanına ilişkin kritik tespitler yaptığı görüldü.
TBMM Deprem Araştırma Komisyonu’nun 23 yıl önce depreme karşı uyarılarda bulunduğu ortaya çıktı. Komisyon raporunda, imar affı politikasından vazgeçilmesi istenirken “Fay hattı üzerinde enine geçen yapılara gerekli şartlar sağlanmadıkça izin verilmemeli” denildi. 2010’daki raporda ise kurumlar arası koordinasyon eksikliğine işaret edildi. T24’ten gazeteci Eray Görgülü’nün haberine göre 17 Ağustos depremi sonrası kurulan komisyon , Kızılay’ın teşkilat yapısının gözden geçirilmesi gerektiğini vurguladı, AFAD’a işlerlik kazandırılması istendi.
BBP Genel Başkanı Destici de yaklaşık 4 ay önce kendi imzasını taşıyan ve TBMM’ye sunduğu ‘imar affı’ ile ilgili yasa teklifi hakkında geri adım attı. Meclis’te konuşan Destici “İmar affının karşısında durduk. Biz asla imar affı teklifi vermedik” diyerek attığı imzayı reddetti. BBP lideri “Daha önceki imar barışında mağduriyetlerin giderilmesi, kamu zararı, iskan imar yönünden incelenmek suretiyle kayıt altına alınmasıyla ilgili imar düzenlemesi talebimizin, yeni bir imar affı olarak dillendirilmesi cahillik. Biz ne söylediğimizi biliyoruz. Kimse istismar etmemelidir. Kendi verdikleriyle bizimkini karıştırmamalıdır” ifadesini kullandı.