Hepimizin ince belli bardakta tavşan kanı demli bir çay dendiğinde aklına gelen ilk figür olan milli çay tabağımızın hikayesini biliyor musunuz? İşte nalbeki ya da Acem çay tabağı olarak bilinen ve hafızalarımıza kazınmış o tasarım hakkında bilinenler...
Çay dendiği an aklımıza gelen ilk şey ince belli bardak, ardından da yıllardır vapur, kahvehane, çay bahçesi ve kıraathanelerde kullanılan, artık simgeleşmiş olan kırmızı beyaz çay tabağı olmuştur. İnce belli bardağın tamamlayıcısı ve artık "milli çay tabağımız" olarak andığımız bu tabağın adı "Nalbeki". Bir diğer adı ise "Acem Çay Tabağı".
Webtekno.com'da yer alan habere göre adından da anlaşıldığı gibi bu tasarımın köken olarak İran’a ait olduğu düşünülüyor ve İran'da da “nalbeki” ismiyle anılıyor. On yıllardır kullanılan bu tabağın tasarımının tam olarak kime ait olduğu ise bilinmiyor.
Türkiye’de daha çok kahvehanelerdeki melamin tabaklardan biliyor olsak da bu tasarımın ilk üretimi ve dağıtımının İstanbul Porselen adlı kuruluş tarafından yapıldığı tahmin ediliyor. Hatta bu tabağa şeklini veren kalıpların hâlâ aynı kalıplar olduğu ve dünden bugüne aynı kalıplarla üretildiği söyleniyor.
Şimdilerde yeşil, pembe ve mavi olanları da revaçta olsa da millileşen orijinal tasarımı kırmızı olan bu çay tabaklarının tasarımının çaya özel olduğu görüşü hakim. Yani gelişigüzel bir tasarım olmaktan çok çayın daha albenili görünmesini sağlayan kodlara sahip bir tasarım.
Nalbeki tabakların üzerindeki şekiller ve renkler çayı daha kırmızı ve parlak göstermeyi amaçlıyor. Kırmızı renkli kısımlar çayın tavşan kanı rengini vurgularken beyaz renk ise berraklığını ortaya çıkarıyor.
Altın yaldızlı motifler ve çizgiler ise çayın parlaklığını artırıyor.
Nalbekilerin orta kısmında yer alan çiçek motifine penç deniyor. Penç, Farsçada "5" anlamına gelir ve bu motif de Türk İslam sanatında sık kullanılan bir motiftir.
Tabağın çevresindeki kırmızı beneklerin köylü kadınların kınalı parmaklarının dokunuşunu temsil ettiği ve haftanın 7 gününe gönderme olarak 7 adet olduğu düşünülüyor.
Kırmızı beneklerin yanında yer alan bir diğer motif ise Rumi motifi.
Rumi, “Anadolu’ya ait” manasına geliyor. Vaktiyle Roma toprağı olan ve İran yaylalarına kadar uzanan Anadolu yarımadasına “Diyâr-ı Rum” denilmesinden dolayı bu motife Rumi denmiş.
İşte Acem çay tabağı hakkında bilinenler. Artık milli bir simge haline gelen bu eşya aynı zamanda Türk kültürünün renkli ve çeşitli yönünü de sergiliyor.
Kaynaklar: İslam Ansiklopedisi, My Persian Corner