Filistin İslami Direniş Hareketi Hamas, İsrail'e karşı en büyük saldırısını 7 Ekim'de binlerce roket atarak düzenledi. Gerçekleştirilen bu saldırı İsrailliler ve Filistinliler arasında 2005 yılından beri yıllardır süregelen bir gerginliğin sonucuydu. İşte Filistin ve İsrail arasındaki 'bitmeyen savaşın' arka planı...
İsrail'in 2005 yılında Gazze Şeridi'nden çekilmesinden bu yana bölgeyi kontrol eden Filistinli militan grup Hamas ve İsrail arasında çok sayıda çatışma yaşandı. Hamas'ın 7 Ekim'de İsrail'e yönelik başlattığı saldırı, ölçek ve şiddet açısından eşi benzeri görülmemiş bir olaydı. Gazze'den İsrail'e binlerce roket atıldı ve savaşçılar yer altı tünellerinden sınır ötesine saldırılar düzenledi. İsrail'de 'savaş hali' ilan ederek Gazze'ye saldırmaya başladı.
BBC Türkçe'de yer alan habere göre, Hamas saldırılarının ardında bir dizi neden olduğunu söylüyor. Bunlardan bazıları; Gazze Şeridi, Mescid-i Aksa, Yahudi yerleşimleri ve İsrail ile Arap ülkeleri arasındaki ilişkiler.
Gazze Şeridi, İsrail, Mısır ve Akdeniz arasında 41 km uzunluğunda ve 10 km genişliğinde, yaklaşık 2,3 milyon kişinin yaşadığı ve dünyadaki en yüksek nüfus yoğunluklarından birine sahip bir bölge. Batı Şeria ve Doğu Kudüs ile birlikte Filistin topraklarının bir bölümünü oluşturuyor.
Birleşmiş Milletler'e (BM) göre Gazze nüfusunun yaklaşık yüzde 80'i uluslararası yardıma bağımlı ve yaklaşık bir milyon kişi de günlük gıda yardımına muhtaç. Yani orada yaşayan insanlar için günlük hayatın zor.
BM'ye göre 2021 yılında elektrik günde sadece ortalama 13 saat verilebildi. Dünya Sağlık Örgütü, bir insanın içmek, yıkanmak, yemek pişirmek ve banyo yapmak için günde 100 litre suya ihtiyacı olduğunu söylese de Gazze'de ortalama tüketim yaklaşık 88 litre.
İsrail Gazze üzerindeki hava sahasını ve kıyı şeridini kontrol ediyor, sınır kapılarından kimlerin ve hangi malların giriş çıkışına izin verileceğini kısıtlıyor. Aynı şekilde Mısır da Gazze sınırından kimlerin girip çıktığını kontrol ediyor. Bunun güvenlik için hayati olduğunu savunuyorlar.
Şu an ise İsrail hükümeti Cumartesi günkü saldırıya yanıt olarak Gazze'ye yönelik 'tam abluka' ilan etti ve Gazze'ye olan insanı yardımlarını kesti. Gazze'de yer gün elektrik, su ve akaryakıt problemi yaşanıyor.
Gazze, İslamcı grubun şiddetli bir anlaşmazlığın ardından o zaman iktidardaki Filistin Yönetimi’ne sadık güçleri geri çektiği 2007'den bu yana Hamas'ın kontrolü altında.
2014 yılında Hamas'la yaşanan kısa süreli çatışmanın ardından İsrail, kendisini roket saldırılarından ve militanların sızmasından korumak için Gazze çevresinde bir tampon bölge ilan etti, ancak bu bölge insanların yaşaması ve tarım yapması için mevcut arazi miktarını azalttı.
İsrailliler ile Filistinliler arasındaki gerilimi Doğu Kudüs'teki Mescid-i Aksa'dan daha fazla simgeleyen çok az yapı var. Bir tepede yer alan Mescid-i Aksa, İslam'ın en kutsal üçüncü mekanı ancak aynı zamanda onu Harem-üş Şerif olarak bilen Yahudiler için de en kutsal yer.
Hamas'ın askeri kanadı El Kassam Tugayı'nın komutanı Muhammed el Deif, saldırı sırasında yayınlanan bir ses kaydında, şiddetin, “Mescid-i Aksa'nın avlusunda Peygamber Efendimiz’i aşağılamaya cüret eden İsraillilerin Mescid-i Aksa'ya yönelik günlük saldırılarına” misilleme olduğunu söyledi.
Son yıllarda İsrailli köktendinci milliyetçilerin yerleşkeye olan ziyaretlerini artırması Filistinlileri endişelendiriyor. Yerleşkede ibadet eden Filistinlilerle İsrail güvenlik güçleri arasında sık sık çatışmalar yaşanıyor. Nisan ayında İsrail polisi, dini faaliyetlerle ilgili çıkan bir anlaşmazlığın ardından ses bombası ve plastik mermi kullanarak camiye baskın düzenledi. 2021'de bir İsrail baskını, İsrail ile Hamas arasında 11 günlük çatışmaya yol açtı.
Hamas'ın Lübnan'daki üst düzey temsilcisi Osama Hamdan, İsrail hükümetinin Mescid-i Aksa kompleksiyle ilgili niyetlerinden endişe duyduklarını belirterek, herhangi bir değişikliğin "çok açık bir kırmızı çizgi" olacağını söyledi. İsrail yetkilileri burada ibadet özgürlüğünü korumaya kararlı olduklarını söylüyor.
İsrail'in 1967 savaşından sonra toprakları işgal etmesinden bu yana, başta Batı Şeria'da olmak üzere Yahudi yerleşimlerinin sayısı artmaya devam ediyor. BM, işgal altındaki bölgede 2022 yılında yaklaşık 700 bin Yahudinin yaşadığını tahmin ediyor.
BM ve pek çok ülke, yerleşimleri uluslararası hukuk nezdinde yasa dışı buluyor, ancak İsrail aynı fikirde değil. Bu yıl aşırılıkçı İsrailli yerleşimcilerin işgal altındaki Batı Şeria'da Filistinli sivillere karşı uyguladığı şiddette önemli bir artış oldu ve BM'ye göre ayda 100'den fazla olay bildirildi. BM, 2022’nin başından bu yana yaklaşık 400 kişinin topraklarından sürüldüğü uyarısında bulunuyor.
Tartışmalı topraklardaki Yahudi yerleşimleri İsrailliler ile Filistinliler arasında gerilim kaynağı olmaya devam ediyor.
Hamas'tan Osama Hamdan'a göre Filistinliler, İsrail'in "Filistinlileri Batı Şeria'dan atmayı planlamasından" korkuyor.
İsrail, 1979 ve 1994'te imzalanan barış anlaşmalarının ardından sadece iki Arap komşusu, Mısır ve Ürdün ile tam diplomatik ilişkilerini sürdürüyor. Ancak son yıllarda Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) gibi diğer önemli bölgesel aktörlerle de benzer anlaşmaların önünü açtı.
Eylül ayında Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Salman, ABD merkezli televizyon kanalı Fox News'e ülkesinin İsrail ile ilişkileri normalleştirmeye "her geçen gün yaklaştığını" söyledi.
Suudi Arabistan daha önce herhangi bir anlaşmanın bir Filistin devletinin kurulması yönünde ilerleme gerektireceğini ifade etmiş olsa da Hamas, normalleşmenin İsrail'in Filistin taleplerini tanıması yönündeki baskıyı hafifleteceğini söyleyerek, bu adıma karşı çıkıyor.
Hamas lideri İsmail Haniye, 7 Ekim'de televizyonda yayınlanan konuşmasında Arap ülkelerinin İsrail’e karşı uzlaşmacı bir tutum benimsemesini hedef alarak, "Bu kuruluşla imzaladığınız normalleşme anlaşmalarının hiçbiri bu çatışmayı çözemez" dedi.
İşte kronolojik olarak şimdiye kadar öne çıkan Filistin-İsrail çatışmaları:
Ağustos 2005 - İsrail güçleri, 1967'deki Orta Doğu savaşında kıyı şeridini Mısır'dan ele geçirdikten 38 yıl sonra tek taraflı olarak Gazze'den çekildi, yerleşim yerlerini terk etti ve bölgeyi Filistin Yönetimi'nin kontrolüne bıraktı.
25 Ocak 2006 - Hamas, Filistin parlamento seçimlerinde sandalyelerin çoğunluğunu kazandı. İsrail ve ABD, Hamas'ın şiddetten vazgeçmeyi ve İsrail'i tanımayı reddetmesi nedeniyle Filistinlilere yardımı kesti.
25 Haziran 2006 - Hamas militanları, sınır ötesi bir baskında İsrail askeri Gilad Şalit'i esir aldı. Bu da İsrail'in hava saldırılarına yol açtı. Şalit, beş yıldan uzun bir süre sonra bir mahkum değişimiyle serbest bırakıldı.
14 Haziran 2007 - Hamas, kısa bir iç savaşla Gazze'yi ele geçirdi ve Batı Şeria'da bulunan Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas'a sadık El Fetih güçlerini devirdi.
27 Aralık 2008 - İsrail, Filistinlilerin İsrail'in güneyindeki Sderot kasabasına roket atmasının ardından Gazze'ye 22 günlük bir askeri saldırı başlattı. Ateşkes sağlanmadan önce yaklaşık bin 400 Filistinli ve 13 İsraillinin öldürüldüğü bildirildi.
14 Kasım 2012 - İsrail, Hamas'ın Genelkurmay Başkanı Ahmed Cebari'yi öldürdü. Hemen ardından sekiz gün boyunca Filistinli militanlar roket fırlatırken, İsrail de hava saldırılarını sürdürdü.
Temmuz-Ağustos 2014 - Üç İsrailli gencin Hamas tarafından kaçırılması ve öldürülmesi, Gazze'de 2 bin 100'den fazla Filistinli'nin ve 67'si askeri olmak üzere 73 İsraillinin öldüğü bildirilen yedi haftalık bir savaşa yol açtı.
Mart 2018 - Gazze'nin İsrail ile çitlerle çevrili sınırında Filistinli protestolar başladı. İsrail askerleri protestocuları uzaklaştırmak için ateş açtı. Birkaç ay devam eden protestolarda 170'den fazla Filistinlinin öldürüldüğü bildirildi. Protestolar ve İsrailli askerlerin müdahalesi aynı zamanda Hamas ile İsrail güçleri arasında çatışmalara yol açtı.
Mayıs 2021 - Ramazan ayında haftalarca süren gerilimin ardından, Kudüs'teki El Aksa yerleşkesinde İsrail güvenlik güçleriyle çıkan çatışmalarda yüzlerce Filistinli yaralandı. İsrail'in güvenlik güçlerini yerleşkeden çekmesini talep ettikten sonra Hamas, Gazze'den İsrail'e bir roket yağmuru başlattı. İsrail de Gazze'ye hava saldırılarıyla karşılık verdi. 11 gün süren çatışmalarda Gazze'de en az 250, İsrail'de ise 13 kişi hayatını kaybetti.
Ağustos 2022 - İsrail'in hava saldırısıyla üst düzey bir İslami Cihad komutanını vurmasıyla başlayan ve üç gün süren şiddet olaylarında 15'i çocuk en az 44 kişi öldürüldü. İsrail, hava saldırılarının İran destekli militan hareketin İsrailli komutanları ve silah depolarını hedef alacak bir saldırı planına karşı önleyici bir operasyon olduğunu söyledi. Buna karşılık İslami Cihad, İsrail'e binden fazla roket fırlattı. İsrail'in Demir Kubbe hava savunma sistemi, herhangi bir ciddi hasar veya can kaybının önüne geçti.
Ocak 2023 - Gazze'deki İslami Cihad, İsrail birliklerinin bir mülteci kampına baskın yapıp yedi Filistinli silahlı militanı ve iki sivili öldürmesinin ardından İsrail'e iki roket fırlattı. Roketler sınıra yakın yerleşim yerlerinde alarmların çalmasına neden oldu ancak herhangi bir can kaybına yol açmadı. İsrail Gazze'ye hava saldırılarıyla karşılık verdi.
Mayıs 2023 - İsrail'in Filistin İslami Cihad örgütünün üç üyesini hedef alarak öldürmesiyle başladı. İki taraf arasında beş gün süren çatışmalarda Filistinli siviller de hayatını kaybetti. Daha sonra iki taraf arasında ateş anlaşması yapıldı.
Ekim 2023 - Hamas, roket yağmurunun yanı sıra sınırı geçen silahlı kişilerle sürpriz bir saldırı düzenleyerek Gazze Şeridi'nden İsrail'e son yılların en büyük saldırısını başlattı. İslami Cihad, savaşçılarının saldırıya katıldığını duyurdu. İsrail ordusu, savaş durumunda olduğunu belirterek, Gazze'de Hamas'ı hedef alan saldırılar düzenlediğini ve yedek birlikleri göreve çağırdığını açıkladı.