Türkiye’yi sarsan Kahramanmaraş merkezli depremin ekonomik bilançosu belirginleşmeye başlıyor. Uzmanlar deprem için yapılan kamu harcamalarının GSYH’nin yüzde 5,5’ine ulaşabileceğini belirtirken, Merkez Bankası da büyüme tahminlerini aşağı yönlü revize etti. Merkez Bankası Piyasa Katılımcıları Anketi’nde 2023 büyüme tahmin ortalamasını yüzde 4,1’den yüzde 3,6’ya çekti. Ekonomistler 0,5 puanlık gerilemenin depremden dolayı olduğunu aktardı.
Kahramanmaraş merkezli meydana gelen ve 10 ili yerle bir eden yıkıcı depremin bilançosu ağırlaşmaya devam ederken, ekonomik hasarı da yavaş yavaş belirginleşmeye başlıyor. İlk hesaplamalarla birlikte depremin maliyetine ilişkin farklı tahminler ortaya çıkarken, felaketin büyümede gerilemeye neden olması genel bir beklenti haline geldi.
Başta yabancı kuruluşlar olmak üzere büyüme tahminleri aşağı yönlü revize edilirken, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) da 2023 büyüme tahminini revize etti. TCMB Şubat ayı piyasa katılımcıları anketi sonuçlarını paylaştı. Katılımcıların Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) 2023 yılı büyüme beklentisi bir önceki anket döneminde yüzde 4,1 iken, bu anket döneminde yüzde 3,6 olarak gerçekleşti.
GSYH 2024 yılı büyüme beklentisi ise bir önceki anket döneminde 4,3 iken, bu anket döneminde yüzde 4,5 olarak gerçekleşti. TCMB 2023 büyüme tahmin ortalamasını yüzde 4,1’den yüzde 3,6’ya çekti. TCMB eski başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara depremden dolayı 0,5 puanlık bir etki beklediğini açıkladı. TCMB’nin yanı sıra uzmanlar deprem için yapılan kamu harcamalarının GSYH’nin yüzde 5,5’ine ulaşabileceğini belirtiyor.
Bloomberg Türkiye ve İsveç Ekonomisti Selva Baziki, Twitter hesabından konuya ilişkin yaptığı açıklamada kaba tahminlere göre deprem için yapılan kamu harcamalarının yeniden inşa dahil GSYH’nin yüzde 5,5’ine ulaşabileceğini belirterek ‘’Türkiye depremlerinin insani kayıpları artıyor ve bunun ekonomi üzerindeki etkisi belirsizliğini koruyor. İlk kaba tahminlerimiz, deprem için yapılan kamu harcamalarının - yeniden inşa dahil - GSYH’nin yüzde 5,5’ine ulaşabileceğini gösteriyor. Muhtemel kısa vadeli kamu harcamalarının GSYH’nin yüzde 2,6’sına ulaşabileceğini tahmin ediyoruz. Konut inşaatını da içeren daha uzun vadeli bir perspektif, tahminlerimizi GSYH’nın yüzde 5,5’ine çıkarıyor.
2011 Van depreminde kamu harcamalarını, yakın çevredeki iki ilin göreli deprem ve ekonomik büyüklüğüne göre ölçeklendirdik. Binaların doğası, arazi ve altyapıdaki hasar nihai sonucu etkileyecektir’’ ifadelerini kullandı.
Kahramanmaraş merkezli 10 ili yerle bir eden depremin maliyetine ilişkin farklı kurumlardan farklı tahminler gelmeye devam ediyor. ABDli yatırım bankası JP Morgan deprem felaketinin bina ve altyapıya verdiği doğrudan hasarın yarattığı maliyetin 25 milyar dolar seviyesinde olacağı tahmininde bulundu.
Sadece fiziksel hasar için belirtilen bu rakamın GSYH’nin yüzde 2,5’ine denk geleceğini aktaran JP Morgan depremin önemli ekonomik sonuçları olacağının altını çizdi. TÜRKONFED konu ile ilgili ön raporunda, “Kahramanmaraş depreminin 70,75 milyar doları konut zararı, 10,4 milyar doları milli gelir kaybı ve 2,91 milyar doları işgünü kaybı olmak üzere toplamda 84,06 milyar dolar hasara neden olması beklenmektedir” açıklamasında bulundu.
Sardis Research Danışmanlık kurucusu stratejist Evren Kırıkoğlu’nun hazırladığı rapora göre ise depremin toplam maliyetinin 25-35 milyar doları bulması öngörülüyor. Öte yandan TÜİK’in 2021 verilerine göre, depremden etkilenen 10 ilden oluşan bölgenin GSYH içindeki payı yüzde 9,3 seviyesinde. Sektörel olarak bakıldığında deprem bölgesinin tarımdaki payı yüzde 14,3 sanayideki payı ise yüzde 11,2.
10 ili yerle bir eden Kahramanmaraş depremi Türkiye’deki konutların depreme karşı dayanıksız olduğunu bir kez daha gözler önüne serdi. Uzmanlar her fırsatta binaların ülke çapında depreme ve diğer doğal afetlere dayanıklı hale getirilmesi gerektiğinin altını çizerken Dünya Bankası’na göre, Türkiye’de evleri güvenli hale getirmenin maliyeti 465 milyar dolar.
Dünya Bankası’nın Aralık 2021’de yayımladığı raporda Türkiye’deki yapı stoğunun büyük bölümünün 2000’den önce inşa edildiğine dikkat çekildi. Bu yapıların, depreme ve iklim kaynaklı afetlere ‘dayanıksız’ olduğu vurgulandı. Rapora göre Türkiye’de konut olarak kullanılan 6,7 milyon binadan sadece yüzde 4’ü yenilenmiş.
Depremin ekonomik hasarına ilişkin farklı tahminler açıklanırken, büyümede bütün beklentiler aşağı yönlü revize ediliyor. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) ise Türkiye için 6 Şubat’ta gerçekleşen Kahramanmaraş merkezli depremlerden önce açıkladığı yüzde 3,5’lik 2023 büyüme tahminini yüzde 3’e düşürürken, afetlerin GSYH’nin yüzde 1 kadar aşağı çekebileceğini belirtti. EBRD; aylık raporunda, en çok finansman sağladığı ülke olan Türkiye’de önümüzdeki aylarda artış göstermesi beklenen inşaat faaliyetlerinin altyapı ve tedarik zincirlerindeki tahribatın etkisini hafifleteceğini öngördü. Banka, yüzde 1’lik GSYH daralmasının ‘makul bir tahmin’ olduğunu ifade etti.
Reuters’ın hesaplamalarına başvurduğu üç ekonomist de depremin milli gelire etkisini 0,6 ila 2 puan arasında kayıp olarak hesapladı. Ekonomistler üretimin yüzde 50 oranında aksadığı ve bu düşüşün 6-12 ay gibi bir sürede telafi edildiği bir senaryoyu baz aldı. “Milyarlarca liralık hasar ortaya çıkacak” diyen üst düzey bir yetkili Reuters’a verdiği bilgide, “Bütçede öngörülen bazı yatırımlar kaynaklarının bu bölgelere kullanılması zorunlu olacak…Burada milli gelir açısından milyarlarca dolar belki de bir maliyet ortaya çıkacak. Bunun tam çerçevesinin belirlenmesi zaman alacak elbette ama bu yıl öngörülen büyümeden en az yüzde 1 belki yüzde 2 puanlık düşüş olmasını beklemek mümkün” dedi.
Birleşmiş Milletler (BM), Türkiye’deki depremzedeler için 1 milyar dolar insani yardım çağrısında bulundu. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, depremden etkilenen Türk halkı için insani yardım çağrısı yaptı. Fonlamanın üç aylık süreye yayılacağını ve yardım örgütlerinin hükümet tarafından yürütülen çalışmalara katkısını hızlandırmayı hedeflediğini belirten Guterres, özellikle gıda, güvenlik, eğitim, su ve barınma alanlarında 5,2 milyon kişiye yardım konusunda katkı sağlanacağını belirtti.
Guterres, “Türkiye dünyadaki en fazla sığınmacıya ev sahipliği yapan ülke ve Suriyeli komşularına karşı yıllardır büyük cömertlik yapıyor” ifadesini kullandı. Dünyanın da yardım talebinde bulunanlarla dayanışma gösteren Türk halkını destekleme zamanın geldiğini kaydeden Guterres, “Bugün BM asrın en büyük depreminin vurduğu Türk halkı için 1 milyar dolarlık insani yardım çağrısını başlatıyor” açıklamasını yaptı.
Guterres, kaybedilecek zaman olmadığına ve ihtiyaçların çok büyük olduğuna dikkati çekerek, “Uluslararası topluma, zamanımızın en büyük doğal afetine karşı düzenlenen bu teşebbüsü tam olarak desteklemeleri için çağrıda bulunuyorum” ifadesine yer verdi.