Kovid-19 pandemisinden en çok etkilenen gruplardan biri de Romanlar. Roman Hafıza Çalışmaları Derneği’nin "Covid-19 Pandemisinden Çıkış Süresinde Türkiye’de Romanlar" adlı raporuna göre kapatma-karantina koşullarında işsiz kalan Romanlar daha da yoksullaştı, temel ihtiyaçlarını bile gideremez oldu. Toplumdan dışlanan ve ayrımcılığa uğrayan Romanlar, sosyal yardımlardan ve sağlık hizmetlerinden daha az yararlandılar.
Pandemi süreci sona erdi fakat toplum üzerinde yarattığı hasarlar hâlâ etkisini sürdürüyor. Kovid-19 pandemisinden en çok etkilenen gruplardan biri olan Romanlar, Roman Hafıza Çalışmaları Derneği’nin (Romani Godi) Etkiniz AB Programı desteğiyle hazırladığı “Covid-19 Pandemisinden Çıkış Süresinde Türkiye’de Romanlar” raporuna göre, kapatma-karantina koşullarında işsiz kalan Romanlar daha da yoksullaştı, temel ihtiyaçlarını bile gideremez oldu. Toplumdan dışlanan ve ayrımcılığa uğrayan Romanlar, sosyal yardımlardan ve sağlık hizmetlerinden daha az yararlandılar. Roman çocuklar yoksulluktan uzaktan eğitime katılamadılar ve okul terki arttı.
Raporda, pandemide ağırlaşan çocuk yoksulluğu ve derin yoksulluğun gelecek nesilleri ipotek altına almaması için kamusal önlemler alınması gerektiğine dikkat çekildi. Rapora göre, Türkiye’de 3 ile 6 milyon arası olduğu tahmin edilen Romanlar salgına karşı en kırılgan gruplardan fakat onlara yönelik koruyucu önlem ve planlama oluşturulmadı.
Yaşanan sorunlar “Covid-19 Pandemisinden Çıkış Süresinde Türkiye’de Romanlar” raporunda şu başlıklar altında ele alındı:
Ayrımcılık: Türkiye’nin en dezavantajlı gruplarından biri olan Romanlar, pandemi gibi bir sağlık krizinde bile dışlandılar: ayrımcı ve önyargılı tutumlara maruz kaldılar. Romanlara yönelik ayrımcılık politikaları ve önyargılar pandemi de sürdü.
İstihdam: Müzisyenlik, seyyar satıcılık, kağıt toplayıcılığı, hurdacılık gibi günübirlik kazanç getiren işlerde çalışan Romanlar, salgında çalışamaz oldular; gelir kaybına uğradılar, daha da yoksullaştılar. Bir araştırmaya göre, pandemide Romanların yüzde 70’i elektrik faturalarını, yüzde 53’ü kira ödemelerini, yüzde 50’si banka kredilerini ve yüzde 50’si özel borçlarını ödemekte zorluk yaşadı.
Sağlık: Çünkü Romanlar, pandemide de toplumun genelinden ayrı tutuldu; temizlik hizmetlerinden bile yeterince yararlanamadı, temiz içme suyuna erişmekte zorluk çekti. Tüm bu şartlarda, salgından daha fazla etkilendiler ancak yoksulluk ve güvencesizlikten sağlık hizmetlerine yeterince erişemediler.
Sosyal Hizmet ve Yardım: Daha çok desteğe ihtiyaç duymalarına rağmen sosyal yardımlardan da çok az yararlanabildiler. Yardımlar eşitsiz dağıtıldı. Pandemide Romanların sadece yüzde 37.8’i kamu veya özel kurumlardan yardım aldı; bu yardımların da yüzde 83.7’si ayni yardımdı.
Eğitim: Roman çocukların yoksulluktan eğitim alamaz oldular: çünkü velilerin ortalama geliri açlık sınırının altındaydı, aileler çocuklarının okul ihtiyaçlarını gideremedi. Roman çocukların en az yarısı, uzaktan eğitime katılabilecek teknolojik cihaza sahip değildi ya da internete erişimi yoktu. Roman çocuklarda okul terki arttı.
Barınma: Hukuki düzenlemeler olsa da Türkiye’de birçok Roman, gettolarda ve ayrılmış mahallelerde, yetersiz ve aşırı kalabalık meskenlerde, altyapı ve temiz suya erişimin olmadığı sağlıksız koşullarda yaşıyor. Romanların yoğunlukla yaşadığı semtlerde “kentsel dönüşüm” kararları ve yerinden edinme politikaları, zorla tahliyeler barınma hakkını ihlal etti, mülkiyet hakkını güvencesiz kıldı.
Hak İhlalleri: Romanlar, pandemide istihdam, sosyal yardımlara ulaşma, eğitim, barınma, sağlık ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinde mevcut sorunlarına eklenen yeni sorunlar yaşamaya başladı. Roman topluluklar içinde kadınlar, LGBTİ+’lar, gençler, yaşlılar ve çocuklar pandeminin yarattığı ekonomik ve toplumsal sorunlardan daha ağır etkilendi.
Raporda, Romanların yaşadığı sorunların derinleşme ve yaygınlaşma nedenlerinden birinin, pandemi öncesinin yetersiz sosyal politikaları olduğu vurgulandı. Sorunların derinleşmesinin bir diğer nedeninin ise Türkiye’de Roman nüfusuna dair resmi veri bulunmaması olduğu belirtildi. Romanlar Türkiye’de hala eşit ve özgür bir vatandaş statüsüne ulaşamadığı vurgulanırken, haklara erişimlerinin ise hala sınırlı olduğu ifade edildi.
Son olarak raporda, bu ayrımcılığın önlenmesi için Roman toplulukların, pandemide katmerlenen ve derinleşen mevcut sorunlarına ve maruz kaldıkları eşitsizliklere karşı sosyal politikalarla korunmaları gerektiğine dikkat çekildi. Pandemide ciddi boyutlara ulaşan çocuk yoksulluğuna ve derin yoksulluğa karşı kamusal önlemler alınması gerektiği belirtildi. Romanların, pandeminin etkisiyle daha da ağırlaşan koşulları ve hasarı destek almadan onaramayacağı ifade edildi.