Bazı uzmanlar, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın mevduata kur farkı modeli açıklamasını geçmiş senelerde uygulanan DÇM olarak yorumladı. Peki Dövize Çevrilebilir Mevduat (DÇM) sistemi nedir, nasıl uygulanır?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 20 Aralık 2021 Pazartesi günü gerçekleştirilen yılın son Kabine toplantısının ardından kurdaki dalgalanmaları durdurmak için alınacak 10 maddelik tedbiri açıkladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, "Hiçbir vatandaşımızın 'kur daha yüksek olacak' diye mevduatını Türk lirasından dövize geçirmesine ihtiyaç kalmayacak. Türk lirası mevduat geliri kur altında kalırsa aradaki fark ödenecek." dedi.
Erdoğan'ın mevduata kur farkı modeli açıklamasının ardından Dövize Çevrilebilir Mevduat ile ilgili araştırmalar hız kazandı. Bazı uzmanlar, mevduata kur farkı modelini geçmiş yıllarda uygulanan ''Dövize Çevrilebilir Mevduat (DÇM)'' ile benzerlikler taşıdığını ifade etti.
İlk olarak 1967 yılında kullanıma açılan bu hesaplar, sahiplerine dövizli işlem hakkı tanır ve kur garantisi sağlar. Peki Dövize Çevrilebilir Mevduat nedir, nasıl yapılır ve uygulanır? İşte yeni modele dair detaylar...
Dışarıdan döviz girişini teşvik etmek amacıyla Dövize Çevrilebilir Mevduat (DÇM) hesapları ilk kez 1967 yılında açılmıştı. Bu sistemle beraber hesap sahibine dövizli işlem hakkı tanındı.
Merkez Bankası (TCMB) hesaplara, Hazine adına, kur garantisi vermişti. Diğer bir deyimle kur farkları bütçeden karşılandı.
Ancak DÇM2lerin anapara ve kur farkı ödenmeleri, verilen kur garantisi nedeniyle, Hazine'ye aşırı yük olmaya başladı.
O tarihlerde yurtdışındaki işçiler ve ihracatçılar ilk hesapları açar ve toplamı 3,5 milyar doları bulan döviz Türkiye'ye gelir.
DÇM'lerin para arzı artışına ve enflasyonun hızlanmasına neden olmaya başladıkları değerlendirilir ve kullanımına sınırlandırmalar getirilir.
Ancak 1977 yılının ilk aylarından sonra yeni hesap açılması çok yavaşlamaya başlayınca TCMB ve bankalar, eski DÇM'lerin vadesi gelenlerinin paralarını geri ödemede zorlanmaya başlarlar. Sonunda sistem 1978 yılında bitirilir. Bu borçlar, 1981 yılından sonra devlet tarafından üstlenilir.
Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Yönetim Kurulu Başkanı ve Ziraat Bankası Genel Müdürü Alpaslan Çakar, kamu ve özel, bütün bankaların dahil olabileceğini söylediği sistemi şöyle anlattı:
"Sabah bizim şubeye geldiğinizde sizin 100 bin dolarınız olsun. Size belli bir vade vereceğiz. Buradaki vade konusu sizin tercihiniz çerçevesinde şekillenecek husus. O vade sonuna geldiğinde kur hangi seviyedeyse biz o günkü kurdan paranızı değerlendiriyor olacağız. Vade sonundaki faizli bakiyenizle o günkü kur seviyesinde paranızın geldiği noktada hangisi yüksekse onu alacaksınız. Yabancı para mevduatınızı bozdunuz bugünkü kurdan yine belli bir vadeyle o ürünü aldınız. O ürünün vade tarihindeki kur bugünkü kur ya da o zamanki kur hangisi yüksekse o zamanki kurdan paranızı alırsınız."
Özel bankaların da modele dahil olabileceğini kaydeden Çakar, ''Bir çok özel banka genel müdürü arkadaşımla konuştum onlar da girecek. Buradaki maliyetin kamu bankaları ve ilgili bankalar tarafından karşılanması söz konusu değil. Bu maliyet Hazine tarafından karşılanacak. Buradaki bu ürün hane halkları için geçerli. Gerçek kişi müşteriler için geçerli.'' dedi.
Yarın Hazine ve Maliye Bakanının detayları açıklayacağını aktaran Çakar, Dövize Çevrilebilir Mevduat ile ortalama vadenin artacağını öngördü.
Çakar, ''Ülkemizde tasarrufların ortalama vadesi 55 gün gibi bir oranda. Bu ürünle beraber ortalama vadenin de arttığını göreceğiz. 3-4 ay önce TL-yabancı para dengesi 52'ye 48 iken, şu anda 64'e 36. 3-4 aylık bir oransal bozulma söz konusuydu. Ben kendi olağan mecrasına döneceği kanaatindeyim bunu görmek gerekir. Kurdaki çözülmeyle enflasyona etki edeceğini düşünüyorum. Enflasyondaki azalmayla beraber faiz oranları ve genel ekonomik büyümeye, istihdama bir bütün olarak sirayet edeceğini düşünüyorum'' diye konuştu.
3.4 trilyon TL'lik gerçek kişi mevduatın tamamının bu ürüne kaymasını beklemediğini aktaran Çakar, ''Kısa bir süre bekleyip göreceğiz. Birçok insan TL'de olup da vadeli olan mevduatlarını bozmayacaklar. Bu ürüne Türk Lirası cinsinden ya da yabancı para cinsinden mevduatı tasarrufu olan müşterilerimiz müracaat edebilecekler. Finansal olarak bu hareketlik içerisinde yer alan müşterilerin yoğunlukla geleceğini ve yabancı parada ciddi bir çözülme olacağını öngörüyorum.'' ifadesini kullandı.
Çakar yastık altındaki altınların ekonomiye kazandırılması konusunda da şunları kaydetti:
''Kamu bankaları olarak İstanbul Altın Rafinerisi ile birkaç yıldır yürüttüğümüz çalışma var. Vatandaşın altınını alıp menkul kıymetleştiriyoruz. Sisteme kattıklarında kendilerine bir hesap açıp onu mevduat olarak değerlendiriyoruz ve bunu sisteme katıyoruz. Önümüzdeki dönemde bu konuda agresif olacağız. Özel bankaların da katılacağını ümit ediyoruz. Yastık altındaki altınların sisteme katılması, finansal sistem içinde yer alması için önümüzdeki süreç içerisinde vatandaşlarımızın biraz daha hayatlarını kolaylaştırıcı onların finansal erişimini kolaylaştırıcı bazı aksiyonlar alacağız."
Çakar sistemin kredi faizlerini nasıl etkileyeceği sorusunu da şöyle yanıtladı:
"Kamu bankaları olarak uyguladığımız faizlere bakıldığında Merkez Bankası'nın politika faiz oranına yakınsak bir noktada konumlanmış durumdayız. Özel bankalar faiz oranlarına bakıldığında onlarda müşteri grubu bazında fiyatlamalarını yapıyorlar. Kur enflasyonu etkileyen bir kavram. Enflasyon oranının düşüşüne sebebiyet vereceği için dolaylı olarak bir süre sonra bunun da aslında genel fiyat mekanizmasına etki edeceğini ve genel faiz oranlarını aşağı getireceği kanaatindeyim."