Vakanüvis, Türkiye'nin ilk sondaj gemisi MTA Sismik 1-Hora'yı ve o dönem karşılaşılan zorlukları kaleme aldı.
“Biz yapamayız”cılar Hora’yla alay etmişti
Vakanüvis
Malum; Türkiye’nin Ege, Akdeniz ve Karadeniz’deki enerji arayışlarına ilişkin gelişmeler hanidir alışılmış haberlerden.
Üç sondaj gemimiz çalışmalarını sürdürürken, dördüncü sondaj gemimiz de gelecek ay Mersin Taşucu’ndan seferine çıkacak.
Oysa Türkiye’nin ilk sondaj gemisi, mütevazı MTA Sismik 1 - Hora Gemisi, 1976 yılında çalışmalarına başlarken ne büyük zorluklarla karşılaşmıştı.
Adı; Rumcada, “Çok sayıda kişi tarafından el ele tutuşarak müzik eşliğinde oynanan oyun” anlamına gelen Hora gemisi, 1942 yılında Almanya tarafından Türkiye’ye hibe edilmişti.
Gemi; lojistik destek, arama kurtarma ve mayın tarama alanlarında çalışmak üzere inşa edilmişti. Hora, Türkiye’ye geldikten sonra da bu doğrultudaki çalışmalarda kullanılmıştı.
Talihin garip bir cilvesi, adını Rumcadan alan Hora gemisi, yıllar yıllar sonra yaptığı faaliyetlerle Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi’nin büyük tepkisini çekmişti.
Gemi, Türkiye’ye geldiği 1942 yılından 27 Mayıs 1960 darbesine kadar genellikle amacına uygun olarak kullanılmıştı.
Darbe sonrası ise askeri yönetim, Hora gemisini seferden çekip, kıyıya demirlemişti.
Bir süre sonra da Hora’nın, İstanbul çevresindeki tersanelerde çalışan işçiler için yatakhane olarak kullanılmasına karar verilmişti.
Hora gemisinin bu tuhaf kullanım pratiğiyle yıllar geçip gitmişti.
Yunanistan’ın, her devirde var olan Türkiye’ye karşı düşmanca tutumu, Hora gemisinin kaderini de değiştirecekti.
Yunanistan’ın, Türkiye’ye yönelik tacizci politikaları 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı ile iyice zirve yapmıştı. Yunanistan, harekâtın hemen ardından gerek ikili anlaşmaları gerekse uluslararası hukuku hiçe sayarak Ege Denizi’ne gönderdiği bir gemiyle petrol araştırmalarına başlamıştı.
Bu oldu bitti üzerine Türkiye, Yunanistan’a “mukabele-i bilmisil” yaparak, Ege’de araştırma faaliyetinde bulunma kararı almıştı.
Adalet Partisi, Milli Selamet Partisi ve Cumhuriyetçi Güven Partisi’nden oluşan 1. Milli Cephe Hükümeti, bu girişimi başlatmışsa da envantere bakıldığında Türkiye’nin araştırma gemisi bulunmadığı anlaşılmıştı.
Koalisyon ortakları Süleyman Demirel, Necmettin Erbakan ve Turhan Feyzioğlu ise derhal yurtdışından gemi kiralanması yoluna giderek, Norveç’le anlaşma imzalamışlardı. Böylece Norveç’ten bir araştırma gemisi kiralanmış, gemiye Türk bayrağı çekilerek Ege’de araştırmalara başlaması sağlanmıştı.
Tabiî, “Batı’nın şımarık çocuğu Yunanistan” hemen bu duruma itiraz edip, uluslararası çevreleri harekete geçirmiş, ardından ABD’nin Türkiye’ye silah ambargosu da devreye girince Norveç Türkiye’yle yaptığı anlaşmayı bozmuştu.
Geminin kullanım kirası peşin peşin ödenmiş olmasına rağmen Norveç verdiği gemiyi geri çekmişti.
Bu gelişme üzerine Genelkurmay Başkanlığı yeniden envanter araştırmasına başlayınca, uzmanlar amacı dışında yatakhane olarak değerlendirilen Hora gemisinin bu amaçla kullanılabileceği yönünde rapor hazırlamışlar, hükümet de bu rapor doğrultusunda derhal harekete geçmişti.
Böylece Hora gemisi, Ege’de petrol aramasında bulunmak üzere 12’si mürettebat 42 kişiyle birlikte 30 Temmuz 1976’da Ege’ye açılmıştı. Ankara Hora’yı, Yunanistan’ın “kendi kıta sahanlığı içinde olduğunu” iddia ettiği Limni ile Midilli adaları arasındaki bölgeye göndermişti. Hora’ya muharip gemiler de refakat etmişti.
Yunanistan ise Türkiye’nin Ege’deki faaliyetlerinin “uluslararası barışı ve güvenliği tehdit ettiği” gerekçesiyle BM Güvenlik Konseyi ve Uluslararası Adalet Divanı’na başvurmuş ancak istediği sonucu alamamıştı.
Türkiye, bu konudaki kararlılığını, “Yunanistan’ın karasularının 12 mil olduğu” iddiasıyla uluslararası sulardaki Hora’ya olası müdahalesini “casus belli” (savaş nedeni) sayacağını ilan etmişti.
Başbakan Süleyman Demirel, “Hora'ya dokunana karşılık veririz” açıklamasında bulunmuştu.
MTA Sismik 1 – Hora Gemisi’nin Ege Denizi’nde petrol arama faaliyetine başlaması, milleti sevindirir, işbaşındaki hükümeti gururlandırırken, ana muhalefet partisi CHP ise bu millî davada Türkiye’nin yanında yer almamıştı.
Dönemi, gazeteci olarak yakından takip eden Yavuz Donat, yıllar sonra Sabah Gazetesi'nde kaleme aldığı bir yazısında, Türkiye’nin zor şartlarda millî bir başarı olarak ortaya koyduğu Hora araştırmaları atağının, CHP ve onun tabiî müttefiki aydın çevrelerce nasıl küçümsendiğini, nasıl alaycı değerlendirmelere konu edildiğini şöyle anlatmıştı:
“1970’li yıllar. Türkiye Ege’de petrol aramaya başladı... Hora gemisi... MTA Sismik-1. Dönemin ana muhalefet partisi CHP dalga geçti, alay etti. Hora gemisine isim taktı, ‘Balıkçı teknesi’ dedi. İşte tutanak: Tarih 12 Şubat 1977... Cumhuriyet Senatosu'nda 1977 yılı bütçesi görüşülüyor. Kürsüde Maliye Bakanı Yılmaz Ergenekon var. Konuşmasından satırbaşları: ‘Hora, Türkiye’nin itibarı, Türk yurdunun bir parçası olarak Ege’de dolaşırken, Türk bayrağını Ege’de gezdirirken, Türkiye’nin haysiyeti, izzeti nefsi için orada dolaşırken, Hora maalesef alay konusu edilebildi. Hora’nın başarısı bu Meclis’indir, sizin hükümetinizindir, Türk milletinindir. Hükümet, eleştirilere, alaylara aldırış etmedi. Hora Ege’de bayrak dalgalandırmayı sürdürdü.
Sonra, siyasette ‘siyah bir sayfa’ açıldı... ‘Güneş Motel... 11’ler olayı’... Milletvekili transferi ve transfer edilen her milletvekiline bakanlık koltuğu. Ve Demirel hükümeti gitti. ‘Takviyeli’ Bülent Ecevit hükümeti geldi, 5 Ocak 1977. Ecevit Hükümeti’nin programı Cumhuriyet Senatosu’nda görüşülürken, Adalet Partisi adına, Hatay Senatörü Mustafa Deliveli konuştu. 14 Ocak 1978, tutanaklardan: ‘Biz gemi donatıp, ay yıldızlı bayrağımızı taşıyan, kaptanı Türk, teknisyeni Türk, tayfası Türk, Hora’yı meydana getirirken, Halk Partisi Genel Başkanı Sayın Ecevit, ‘perişan bir tekne’ diyerek asılsız suçlamalarda bulunuyordu. Yunan adalarına ‘Ege adaları’ dedik, karşı çıktınız... ‘Fantom uçağı alalım’ dedik, karşı çıktınız Sayın Ecevit.”
CHP ayrıca, Hora Ege’de dolaşırken, Ege ve Kıta Sahanlığı konusunda “Genel Görüşme Önergesi” vermişti. Ana muhalefet partisinin temsilcileri, hem önerge metninde hem de görüşmeler sırasında, Hora gemisinin araştırmalarını küçültücü ifadeler kullanarak Yunan tezleri doğrultusunda görüşler dile getirmişlerdi.
Bu dönemde, Hürriyet gazetesi grubunun çıkardığı mizah dergisi Çarşaf ile Günaydın gazetesi grubunun çıkardığı Gırgır mizah dergisinde sık sık Hora gemisinin çalışmalarıyla alay eden karikatürler yayınlanmıştı.
Türkiye, sonraki dönemde de Hora gemisini zaman zaman kullanmıştı. Turgut Özal’ın Başbakanlık görevini yürüttüğü 1987 yılında Yunanistan, tartışmalı alanlarda petrol arama çalışmalarına başlamıştı.
Bu gelişme üzerine Türkiye de Ege’de petrol arayacağını ilan etmişti. Yunanistan Başbakanı Andreas Papandreu ise “Hora gemisinin Yunan kıta sahanlığına girmesi halinde sözle değil fiille karşılık veririz” açıklamasında bulunmuştu.
Bunun üzerine Başbakan Turgut Özal, “Eğer uluslararası sulara girip petrol ararlarsa, bizim de arama hakkımız doğar. Ve gelip ‘bu sular bizim’ derlerse, gemilerimize dokunurlarsa bu savaş sebebi olur” demişti.
Özal’ın bu restinin ardından MTA Sismik 1 - Hora Gemisi, 28 Mart 1987 tarihinde Ege’ye açılmıştı. Yunanistan bunun üzerine “Ege’deki çalışmaları durdurduk” açıklamasını yapmış, Hora da Türk karasularına geri dönmüştü. Mazisi tarihi olaylarla dolu olan MTA Sismik 1 – Hora Gemisi, 2005 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi Denizcilik Fakültesi’ne hibe edildi.
Gemi halen “Deniz Eğitim Gemisi” olarak derslerde değerlendiriliyor, fakülte öğrencileri ilk gemi stajlarını MTA Sismik 1 - Hora Gemisi’nde yapıyor.
- Doç. Dr. Atilla Sandıklı - Erdem Kaya, “Teoriler Işığında Türk
– Yunan İlişkilerinde Ege Sorunu”, Bilgesam, Dokümanlar
- Yavuz Donat, “Hora, Fatih ve Siyaset”, Sabah Gazetesi, 28 Ağustos 2020 - Ali Sali, “Hora’nın Serüveni”, Yeni Şafak Gazetesi, 2 Eylül 2003 - MTA Genel Müdürlüğü, Hora Gemisi Bilgi Notu