EYT düzenlemesinin detayları belli oldu. Beklentilere göre bu ayın ilk Meclis toplantısında gündeme gelecek olan düzenlemenin 15 Ocak'a kadar çıkması ve 1 Şubat'ta da maaşların alınması bekleniyor.
Emeklilikte Yaşa Takılanlar'ın (EYT) şartları belli oldu. 4A kategorisinde SSK'lılar 5 bin gün prim, erkeklerde 25 ve kadınlarda 20 yıl çalışma süreleri şartını taşıyanlar yaşa bakılmaksızın emekli olabilecekler.
4B-4C kategorisinde Bağ-Kur ve Emekli Sandığı'nda ise prim günü kadınlarda 7 bin 200 gün erkeklerde 9 bin gündü. 8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olanlara 1999 düzenlemesi öncesinin hakları sigortalıya tekrar sağlanacak.
Yapılan açıklamalara göre EYT'nin 15 Ocak'a kadar Meclis'ten çıkarak yasalaşması ve hak edenlerin ilk maaşlarını 1 Şubat'ta alması beklentiler dahilinde. Tabii yaşanacak yoğunluk nedeni ile emekliler maaşlarını geç de olsa ilerideki tarihlerde toplu olarak alabilecek.
EYT'ye başvuru süreci de 2 milyon 250 bin emekli adayının e-Devlet'e girerek başvuru yapmaları ile başlayacak.
8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olup diğer şartları henüz tamamlamayan yaklaşık 3,45 milyon kişi de belirtilen sigortalılık süresini tamamladıklarında emekli olmayı hat edecek.
EYT'liler ise emekli maaşı ve tazminat hesaplamalarını merak etmeye başladı. 2023 Ocak zammı ile farkın 42 bin 500 TL'yi aşması bekleniyor.
EYT yasası çıktıktan sonra yaş şartı dışındaki şartları tamam olanların; örneğin primi ve sigortalılık süresi tamam olanların maaş hesapları, diğer tüm emekli aylığı bağlananlar gibi, 1999 yılı öncesi, 1999 yılı - 2008 arası ve 2008'den sonraki dönem olmak üzere 3 dönem üzerinden yapılacak.
Bu 3 dönemdeki hesaplar yapılıp birleştirilerek emeklinin maaşı ortaya çıkacak. Kısacası emekli maaşı hesaplaması yapılırken sigortalılık dönemindeki tüm kazançlar dikkate alınacak.
Kişilerin çalıştıkları yıllar, aylık kazançları, çalışma süreleri, yaş beklerken ödenen fazla primler ve işe ara verip vermemiş olmaları emekli maaşı hesaplanırken ödenecek tutarı ortaya çıkaracak.
Maaş hesaplanırken ilk olarak 1999 öncesindeki gün ve kazançlar dikkate alınacak ve aylık bağlama oranı ile çarpılacak. Burada çıkan rakam bugüne güncellenecek. Daha sonra 1999 ile 2008 arasındaki dönem için de yine aylık bağlama oranı ve yeni güncelleme katsayıları kullanılacak.
Burada büyüme oranı devreye giriyor. 2008 sonrası için ise yine farklı bir aylık bağlama oranı ve büyüme hızının yüzde 30'u alınacak. Bir önceki yılın enflasyon oranı da maaş hesaplamasında ve güncellemesinde kullanılacak. Böylece bu 3 hesap toplanarak emekli maaşı oluşturulacak.
EYT'ye tabi olanlar da temelde bütün emekliliğe hak kazanmışlar gibi prim gün sayısının çok olmasına bağlı olarak değil SGK'ya bildirilen prime esas kazanca göre maaş alacak. Yani brüt maaşı yüksek olanlar daha fazla emekli maaşı alacak.
Bütün çalışma hayatı asgari ücret üzerinden bildirilenler ise daha düşük maaş alacak. Burada üç ayrı hesaplama yapıldığı için tüm kazançlar önem kazanıyor.
Yani son yıllar değil ilk çalışma hayatınızdan bu güne kadar tüm kazançlarınıza bakılıyor.
Ayrıca 3 döneme ilişkin farklı "Aylık Bağlama Oranları" ve güncelleme katsayılarıyla nedeniyle; bu oranların yüksek olduğu dönemlerde primi daha fazla olan hak sahipleri daha yüksek emekli maaşı alacak.
En düşük emekli maaşı Temmuz döneminde 3 bin 500 TL idi. Bu rakamın belirlendiği tarihteki asgari ücrete oranı yüzde 63,63 olmuştu. 2023 yılında asgari ücret 8 bin 500 TL olarak belirlendi. Buna göre yüzde 63,63 oranı kullanılırsa düşük emekli maaşı 5 bin 409 TL olacak. Yani EYT ile emekli olacak hak sahibi en düşük 5 bin 400 TL civarında bir ücret alacak.
EYT yasası ile emekli olacakların merak ettiği konulardan bir diğeri maaş dışında tazminat hesabı oldu. EYT yasasının yürürlüğe girmesi sonrası emeklilik başvurusu için karar aldıklarında tazminat hakları da doğacak.
Mevzuata göre kıdem tazminatı alabilmek için öncelikle son işyerinde en az 1 yıl çalışmış olmak; işten kendi istek ve kusuru dışında çıkartılma şartı da bulunuyor. İstifa edenler kıdem tazminatı alamıyor. Ancak bunun emeklilikbu konuda bir istisna. Emeklilik sebebiyle istifa edenler tazminatı hak ediyorlar.
Burada işçinin ihbar tazminatı hakkı bulunmazken kıdem tazminatı ödemesi yapılıyor.
Kıdem tazminatı son brüt maaş üzerinden çalışılan sürenin tamamına göre hesaplanıyor. Burada her yıl ocak ve temmuz aylarında belirlenen memur zam oranı aynı zamanda kıdem tazminatı tavanına da yapılan zammı belirliyor.
Temmuz memur zammı sonrası en yüksek kıdem tazminatı 15 bin 371 TL oldu. Bu tavan ocak yeniden yükselecek. Ocak 2023'te memurlar için belirlenen toplu sözleşme zammı yüzde 8. Bunun üzerine Temmuz dönemindeki toplu sözleşme zammı üzerindeki enflasyon farkı da eklenerek yeni zam oranı belirlenecek.
Yasalara göre kıdem tazminatından sadece damga vergisi alınabiliyor. Hak sahibine kıdem tazminatı tek seferde ve nakit olarak banka yoluyla ödeniyor.
Tazminat hesabı yapılırken son brüt maaş dikkate alınıyor. Ancak brüt maaş hesabına sadece kazanç değil yıl içindeki ödemeler katılıyor. Buna giydirilmiş brüt ücret deniliyor. Bu ücret belirlenirken düzenli olan ödemeler dikkate alınıyor. Prim, mesai gibi değişken ödemeler brüt ücrete eklenmiyor ancak ikramiye, yemek parası, kıyafet parası, görev tazminatı, kasa tazminatı gibi düzenli ödemeler brüt ücrete eklenerek prime esas kazancı artırıyor.
Brüt maaşı 10 bin 8 TL olan bir işçiye her yıl 2 dini bayramda da maaş ikramiyesi verildiğini varsayıldığında, buişçinin brüt ücreti şöyle hesaplanıyor:
Bu hesaba göre işçinin tazminatı brüt asgari ücret olan 10 bin 8 TL'den değil 11 bin 676 TL üzerinden hesaplanacak.
Tazminat hesaplanırken işçinin çalıştığı tüm zamanlar yıl, ay, gün hesabı olarak dikkate alınıyor. Asgari ücret üzerinden işçinin 10 yıl 5 ay ve 15 gün çalışmış olduğunu varsayıldığında.
Örnek işçi üzerinden 2022 asgari ücret ile tazminat hesabını yapıldığında; Temmuz zammı sonrası 2022 asgari ücret net 5 bin 500,35 TL, brüt 6 bin 471 TL olarak uygulandı.
Bu hesaba göre işçinin tazminatı brüt asgari ücret olan 6 bin 471 TL'den değil 7 bin 579,5 TL üzerinden hesaplanacaktı. Bu az önceki örnekteki gibi 10 yıl 5 ay ve 15 gün çalışmış olduğunu varsayıldığında:
2023 ve 2022 asgari ücretleri kullanarak yaptığımız bu hesaplamalara göre asgari ücret üzerinden maaş alan 10 yıl 5 ay ve 15 gün çalışmış bir işçi yeni yılda emeklilik başvurusu yapıp işinden ayrılırsa 42 bin 663 TL daha fazla tazminat elde edecek.