T­ü­r­k­ç­e­d­e­ ­K­a­f­a­ ­K­a­r­ı­ş­t­ı­r­a­n­ ­K­o­n­u­l­a­r­d­a­n­ ­B­i­r­i­ ­O­l­a­n­ ­F­i­i­l­d­e­ ­Ç­a­t­ı­y­ı­,­ ­K­o­n­u­ ­A­n­l­a­t­ı­m­ı­ ­v­e­ ­İ­p­u­ç­l­a­r­ı­ ­i­l­e­ ­K­ı­s­a­ ­S­ü­r­e­d­e­ ­K­a­v­r­a­y­a­c­a­k­s­ı­n­ı­z­

Fiilde çatı, özne-yüklem ve nesne-yüklem olarak iki ana başlık altında incelenir. Bunların alt başlıkları olması da aslında kafa karıştırıcı unsurlar olur. Özellikle sınavlarda sıklıkla karşımıza çıkan bu konuyu daha anlaşılır hale getirmek, aklınızda kalıcı örnekler bırakmak adına fiilde çatıyı detaylandırdık.

Karışık gibi görünse de aslında basit olan fiilde çatı konusunu incelerken her cümleye ve detaya dikkat etmenizde fayda var.

Fillin özne ve nesneye göre kazandığı anlama "çatı" denir. Fiilin girdiği biçimi de gösteren çatı, fiillerin özne ve nesne alıp almadıklarına, kim tarafından yapıldığına ve özne ile nesnenin fiilden nasıl etkilendiğine göre farklı gruplara ayrılır.

Fiilde çatı konusuna görselde gördüğünüz ayrım ile başlayarak konuyu daha net anlatabiliriz. Buradaki önemli nokta hangisine neyin geleceğidir.

Etken fiile “kendisi” gelebiliyorken edilgen fiile “başkası tarafından” geliyor. Geçişli fiile ise “onu” gelirken geçişsiz fiile “onu” gelemiyor.

Fiilde çatı konusunda bilinmesi gereken en önemli nokta çatı özelliğinin fiillerde aranmasıdır.

Özne, işi kendisi yapar ve cümlelerde özne gerçektir.

İş başkası tarafından yapılır ve özne sözdedir.

Bazı etken fiillerde, işi “karşılıklı” ya da “birlikte” yapma anlamı vardır. Fiile bu anlamları “-ş” eki katar.

Geçişsiz fiiller, “-t, -r, -tır” ekleriyle geçişli hale getirilebilir. Bu fiil türü ise oldurgandır.

Ettirgen fiil, geçişli fiil köküne, “-t, -r, -tır” eklerinden bir ya da iki tanesinin gelerek geçişlilik derecesinin arttırılmasıdır.

Cümleler "onu" kelimesini alabilir.

Cümleler "onu" kelimesini alamaz.

Bazı cümlelerde nesne olmasa bile yüklemdeki fiil geçişli olabilir. Böyle fiillerde de yine “onu” kelimesi kullanılabilir.

Bu iki örneğe de “onu” kelimesi gelebildiği için geçişlidir.

Edilgen fiillerde olduğu gibi dönüşlü fiiller de “-l, -n” ekleriyle oluşturulur. Ancak edilgenden farkı, özne hem eylemi yapar hem de eylemden etkilenir.

Edilgen ve dönüşlü, aynı eklerle oluşturulduğundan karıştırılmaması gerekir. Edilgen fiillerde özne, sözde öznedir. Dönüşlü fiillerde ise gerçek öznedir.

Fiile gelen “-ş” eki ile eylem, en az iki kişi tarafından karşılıklı ya da birlikte yapılıyorsa “işteş çatılı fiil”dir.

Dikkat: Bazı cümlelerin fiilinde “-ş” eki olsa bile işteş fiil sayılmayabilir. Eylemin çoğul eki olması veya topluluk belirten bir kelime sayesinde gerçekleşiyor olması gerekir.

Not: Barış, güreş, savaş ve yarış kelimeleri kökleri bakımından işteştir. Bu kelimelerin ek almalarına gerek yoktur.

“Erkan” özne, “kedi” nesne ve “buldu” yüklemdir.

Eğer özne-yüklem ilişkisi olursa Erkan kendisi mi buldu yoksa kedi başkası tarafından mı bulundu olarak bakılır. Erkan kedisini kendisi bulduğundan bu fiil etkendir.

Nesne yüklem ilişkisinde ise “Erkan neyi buldu? kedileri buldu. Nesne alabildiği için fiil geçişlidir.

Cevap: C

Sorunun cevabını kısaca bulmak için her cümleye "onu" kelimesini getirebiliriz.

Cevap: D

Diğer tüm seçeneklerdeki eyleme "onu" kelimesi getirilmez. Bu yüzden de doğru cevap D'dir. 

''Ben her sabah süt içerim. Onu içerim.''

Cevap: D

Son sorumuzda da yükleme sadece "onu" getirmek yeterlidir. Diğer fiiller geçişsiz iken 4. cümlemizde geçişli fiil vardır.

Örnekleri inceledikten sonra konuyu daha net anlamanız için pratik yapmanızda, bol bol soru çözmenizde fayda vardır.

Türkçede kafanızı karıştıran ve bir türlü aklınızda tutamadığınız konuyu yorumlara belirtirseniz yer vereceğimiz içeriklere katkıda bulunabilirsiniz.