Şiir denilince herkesin aklına farklı bir tanım gelebilir ancak eminiz bunların en büyük ortak noktası mutlaka duygu olacaktır. Çünkü bazen ciltlerce kitapta anlatılamayan bir duygu, iki satırlık bir şiirde anlatılarak okuyucu için benzersiz dünyaların kapısını aralayabilir. Şiirin bu güçlü tavrı nedeniyle insanlık kendini sözle ifade etmeye başladığı günlerden beri şiirler söyleniyor ya da şiirler yazılıyor.
Edebiyat türleri arasında en eskilerden bir tanesi olan şiir, kendi içinde de türlere ayrılıyor. Elbette bazı teknik ayrıntılarla sınıflandırılan şiirler var ancak biz bu yazımızda şiirin konusuna göre sınıflandırılarak oluşturulmuş türlerine odaklanacağız. Elbette detaylara geçmeden önce şiir nedir sorusu üzerinde biraz durarak şiirin tarihinden bahsetmemek olmaz. Gelin şiir nedir, türleri nelerdir biraz daha yakından bakalım.
En temel tanımıyla şiir; duyguların, düşüncelerin ya da bir hayalin kendi içinde bir düzene sahip mısralar ile ahenkli bir dil kullanılarak anlatılmasıdır. Edebiyat türleri arasında en eskilerden bir tanesi olan şiir hakkında bugüne kadar yapılan sayısız tanım vardır.
Örneğin Ahmet Haşim şiir için ‘Nesre çevrilmesi mümkün olmayan nazım.’ demiştir.. Cahit Sıtkı Tarancı ise şiir için ‘Şiir, sözcüklerle güzel şekiller kurma sanatıdır.’ demiştir. Şiir; hece ölçüsü ile, aruz ölçüsü ile ya da serbest ölçü ile yazılabilir. Kendine özgü özellikleri arasında şiiri düz yazıdan ayıran en temel nokta, nasıl yazılırsa yazılsın kendi içinde bir ahenge sahip olmasıdır.
Şiirin tarihsel yolculuğunun detayları elbette başka bir yazının konusu ancak tarihte karşımıza çıkan ilk şiirlerden bahsetmek gerekirse Antik Yunan demek mümkün. İngilizce şiir anlamına gelen poetry kelimesi de zaten Antik Yunan kökenlidir. Şiir kavramı ile Antik Yunan’da karşılaşıyor olsak bile aslında tarihte her zaman şiir vardı.
Sözlü edebiyat ürünleri maalesef bugüne gelemediği için yazılı kaynaklara baktığımız zaman milattan önce 2500’lü yıllarda Mısır hiyerogliflerine kazınmış şiirler buluyoruz. Milattan önce 2000’li yıllarda Sümerler, milattan önce 2300’lü yıllarda Akadlar, İbraniler, Çinliler, Araplar, Persler, Türkler ve daha nice eski medeniyet duygu ve düşüncelerini anlatmak için şiire başvurmuştur.
Coşkulu bir dil kullanılarak duygu ve düşüncelerin anlatıldığı şiirler lirik şiir olarak adlandırılır. Antik Yunan'da bu tür şiirler lir adı verilen bir enstrümanla söylendikleri için bu şekilde adlandırılmıştır. Temel amacı okuyucuya ve dinleyiciye yoğun duygu aktarımı yapmaktır.
Çoban şiiri olarak da adlandırılan pastoral şiir, doğal güzelliklerin ve kır yaşamının anlatıldığı şiir türüdür. Bu şiir türünde sade bir anlatım öne plana çıkar. Bir çobanın ağzından yazılan idil ve karşılıklı konuşma biçiminde yazılan eglog olmak üzere iki temel biçimi vardır.
Destansı bir anlatıma sahip olan ve dinleyenlere yoğun duygu aktarımı yapmak için söylenen epik şiir, Yunanca destan anlamına gelen epope kelimesinden türetilmiştir. Epik şiirlerde genel olarak savaş hikayeleri, kahramanlık öyküleri ve yiğitlik maceraları işlenir.
Okuyucusuna ve dinleyicisine belirli bir konuyu anlatmak ve öğüt vermek amacıyla yazılan şiirler didaktik şiir olarak adlandırılır. Edebiyatımızda ta'limî olarak da adlandırılan didaktik şiirlerin temel amacı öğretici olmak olduğu için duygu yönünden zayıf olabilir.
Bir kişinin, bir durumun ya da bir olayın şair tarafından eleştirel bir dille anlatıldığı şiirler satirik şiir olarak adlandırılır. Didaktik şiirlerle benzer özellikler taşırlar ancak satirik şiir çoğu zaman oldukça iğneleyici bir dille eleştirdiği için kendine has bir anlatım biçimine sahiptir.
19. yüzyılda tiyatroların düz metinlere geçmesinden öncesine kadar tiyatro oyunlarında kullanılan dil, dramatik şiir olarak adlandırılır. Shakespeare tarafından kaleme alınan ve sahnelenen oyunlar dramatik şiir türünün en önemli örnekleri arasındadır.
İnsanlığın kendini sözle anlatmaya başladığı günden beri en sık başvurduğu edebiyat türlerinden olan şiir nedir sorusu üzerinden tarihine göz attık ve konularına göre şiir türlerinden bahsederek örneklerle açıkladık.