13. yüzyılın sonunda kurulan Osmanlı Devleti yıllar içinde genişleyerek büyük bir imparatorluk haline geldi. Zor dönemler geçirse bile asırlar boyunca dünyanın en güçlü devleti olmayı başardı. Ancak her imparatorluğun bir sonu vardır. Osmanlı İmparatorluğu 18. yüzyılda gerileme dönemine girdi. Bu dönemde hızla toprak kaybetti ve dünyanın gözünde adım adım sonunda hasta adam olarak anılacağı bir süreç başladı.
Gerileme döneminde bile olsa Osmanlı, bu dönemde tarihindeki son kazançlı antlaşma olan Belgrad Antlaşması’nı imzaladı. Belgrad Antlaşması hem Osmanlı hem de dünya tarihi için son derece önemlidir çünkü bu antlaşma ile birlikte pek çok ülkenin siyasetinde ve uluslararası siyasette değişimler yaşandı. Gelin Belgrad Antlaşması nedir, ne zaman yapıldı gibi sorular üzerinden önemine ve sonuçlarına yakından bakalım.
Belgrad Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme dönemi yaşadığı sırada 1739 yılında Rusya ve Avusturya ile imzalanan bir barış antlaşmadır. Sultan I. Mahmud döneminde imzalanan bu antlaşma, Osmanlı İmparatorluğu’nun imzalamış olduğu son kazançlı antlaşma olarak kabul edilir. Daha sonra yapılacak tüm antlaşmalarda Osmanlı ya toprak kaybetmiş ya da imtiyazlar vermiştir.
Belgrad Antlaşması önce 18 Eylül 1739 tarihinde Avusturya Arşidüklüğü ile, daha sonra ise 3 Ekim 1739 tarihinde Rusya İmparatorluğu ile imzalanmıştır. Belgrad Antlaşması, 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayan ve 1792 Yaş Antlaşmasına kadar süren Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme dönemi sırasında imzalanmıştır. Bu açıdan son derece önemli olarak kabul edilir.
1699 Karlofça Antlaşması ile başlayan Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme dönemi, Lale Devri olarak da adlandırılır. Bu süreçte Patrona Halil İsyanı gibi iç isyanlar ve komşu ülkelerle pek çok savaş yaşanmıştır. Bu dönemde III. Ahmed tahttan indirilmiş ve yerine I. Mahmud tahta çıkarılmıştır. Sultan I. Mahmud hem iç isyanları bastırmış hem de Belgrad Antlaşması’nı imzalayarak dış siyasi dengeleri düzenlemiştir.
Belgrad Antlaşması imzalanmadan önceki dönemde Osmanlı İmparatorluğu gerçek bir kabus yaşıyordu. Rusya ve Avusturya birleşmiş, Osmanlı’nın Avrupa’da bulunan topraklarına saldırıyordu. Bu dönemde İzvornik, Banyaluka, Eflak, Özi, Kırım, Azak gibi pek çok şehir Ruslar ve Avusturyalılar tarafından işgal edilmişti.
Rusya’da II. Petro öldükten sonra tahta geçen Anna İvanovna boş durmuyor, Osmanlı’nın doğu sınırında yüzyılardır mücadele etmekte olduğu İran’ı kışkırtarak Osmanlı’nın farklı cephelerde savaşmasına neden oluyordu. Tüm bu karmaşayı durduracak barış antlaşması olan Belgrad Antlaşması önce 18 Eylül 1739 tarihinde Avusturya Arşidüklüğü ile, daha sonra ise 3 Ekim 1739 tarihinde Rusya İmparatorluğu ile imzalanmıştır.
1699 Karlofça Antlaşması ile başlayan ve 1792 Yaş Antlaşmasına kadar süren Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme dönemi boyunca Avrupa başta olmak üzere pek çok bölgede toprak kaybı yaşanıyordu ve yaşanmaya devam edecekti. Henüz kaybedilmeyen yerlerde bile sürekli isyanlar çıkıyor ve yönetim zorlanıyordu.
1739 Belgrad Antlaşması ise kayıpsız olarak imzalanan bir barış antlaşmasıydı. Ruslar aldıklarını geri vermiş, geri çekilmiş ve Karadeniz’de Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğini kabul etmişlerdi. Bu açıdan bakıldığı zaman tüm tarihçiler, Belgrad Antlaşması’nın Osmanlı İmparatorluğu tarafından imzalanan son kazançlı antlaşma olduğu konusunda hemfikirler. Daha sonra yapılacak tüm antlaşmalarda Osmanlı ya toprak kaybetmiş ya da imtiyazlar vermiştir.
İnsan düşünmeden edemiyor, Osmanlı madem o kadar toprak kaybetmiş ve gerileme dönemindeymiş de nasıl kazançlı bir antlaşma imzalamış? Bu durumun, Osmanlı İmparatorluğu’nun son bir çırpınışı olduğunu söyleyebiliriz. Bu kadarına da katlanamayan Osmanlı, son gücüyle kaybettiği topraklara girmiş ve Avusturya ordusunu bozguna uğratmıştır.
Bozguna uğrayan Avusturya ile antlaşma sağlansa da Rusya hemen barışa yanaşmamıştır. Bu noktada Fransa devreye girmiş ve Avusturya da telkinlerde bulunmuştur. Sonunda Rusya da barış baskınlarına dayanamayarak durumu kabul etmiş ve Belgrad Antlaşması’nı imzalamıştır. Yani Belgrad Antlaşması biraz Osmanlı’nın gücü biraz da Fransa’nın arabuluculuğu sayesinde imzalanmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya Arşidüklüğü ve Rusya İmparatorluğu arasında 1739 yılında imzalanan Belgrad Antlaşması 15 maddeden ve bir sonuçtan oluşuyordu. Genel olarak özetlemek gerekirse Belgrad Antlaşması’nın maddeleri ve özellikleri yukarıdaki gibi diyebiliriz.
Belgrad Antlaşması sonucu Karadeniz son kez bir Türk gölü olarak kabul edilmiştir. Rusya ve Osmanlı arasında tarihteki en uzun barış sağlanmıştır. Rusların sıcak denizlere inme hayali yeniden suya düşmüştür. Osmanlı, batılı devletlerin gözündeki konumunu güçlendirmiştir. Antlaşmanın belki de tek kötü yanı, Fransa’ya verilen kapitülasyonların süresiz uzatılması ve Kudüs’teki kutsal toprakların Fransız denetimine bırakılmasıdır. Kapitülasyonlar, Osmanlı’nın dışa bağımlılığının önünü açmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu’nun son kazançlı antlaşması olarak kabul edilen Belgrad Antlaşması nedir, ne zaman yapıldı gibi sorular üzerinden nedenlerini ve sonuçlarını inceledik. Sonrasında yaşanan dağılma dönemine rağmen Osmanlı’nın imzaladığı bu antlaşma, son derece önemli bir başarı olarak kabul edilmektedir. Düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.