Y­a­b­a­n­c­ı­ ­K­ö­k­e­n­l­i­ ­B­u­ ­K­e­l­i­m­e­l­e­r­i­n­ ­T­ü­r­k­ç­e­ ­K­a­r­ş­ı­l­ı­k­l­a­r­ı­n­ı­ ­Ö­ğ­r­e­n­i­n­c­e­ ­“­T­D­K­ ­A­r­t­ı­k­ ­Z­o­r­l­a­m­a­s­a­n­ ­m­ı­?­”­ ­D­i­y­e­c­e­k­s­i­n­i­z­

Uçak kelimesine “gökkonut”, fren kelimesine “durdurgaç”, flüt kelimesine ise “öttürgeç” gibi çeşitlenecek birçok söz duyduk. İyi bir haberimiz var: Bu kelimeler, Türk Dil Kurumu tarafından üretilmedi yani tamamıyla fos çıkan haberlerden. Sözlükte de yer almıyor.

Ancak bu yazımızda TDK’nin ürettiği, konuşma dilimizde neredeyse hiç kullanmadığımız kelimeleri çıkaracağız. Bakarsınız belki bazıları hoşunuza gider, kullanmaya başlarsanız. Ancak bazılarına yandan bir gülüş sergileyeceğiniz kesin. E hadi o zaman hem eğlenelim hem de dilimizi genişletelim.

Kurum ve kuruluşların kendine seçtiği resim veya özel işaret anlamında kullandığımız İngilizce kökenli logo kelimesinin Türkçedeki bir diğer karşılığı “imlek”. Webtekno imleğini beğeniyor musunuz?

Bundan sonra aspiratöre “emmeç” deyin bakalım, kimse anlayacak mı? Fransızca kökenli bir diğer kelime olan aspiratör, nasıl geldiyse öyle gidecek gibi duruyor.

Televizyon kanalları arasında dolaşırken yaptığımız zapping, gelin görün ki “geçgeç” oldu. Yani aslında düşününce çok da fena değil gibi ne dersiniz? Sonuçta eğer kumanda başkasındaysa “Geç” demiyor muyuz? Azıcık ikilemenin zararı olmaz.

Ultrason da Fransızcadan geldi ama geldiğine geleceğine pişman olabilir. TDK, bize bu kelime için “yansılanım” kelimesini kullanabilirsiniz diyor. Özellikle aramızda doktor varsa bu işe el atsın, kullanan var mı?

Eğer eküriyi, yakın arkadaşınızdan birisi için kullanıyorsanız öncelikle yanlış olduğunu belirtelim. TDK, bazı kelimelerin açıklamasını verip yanına eş anlamlısını yazar. Bazen de doğrudan sizi eş anlamlı kelimeye yönlendirir. Yani aslında doğrusu bu demek için.

Bunu, eküri kelimesinde de gördüğümüz için ek bilgi verelim dedik. Gelelim “ahırdaş” kelimesinin karşılığına: Aynı at sahibine veya at ortaklığı bulunan kişilere ait olan, aynı koşuya katılan atlar. Yani hiçbir şey sandığınız gibi değil.

Az önce bahsettiğimiz durum türbülans için de geçerli. Yani bu Fransızca kelimeyi sözlüğe yazdığınızda karşınıza sadece “burgaç” çıkıyor. “Beklenen hızından farklı bir biçimde ve beklenmeyen yönlerden gelen şiddetli hava akımı” anlamını görmek için de arama bölümüne burgaç yazmanız gerekecek. Hayır, insan direkt altında verir ama neyse.

Bu sefer daha mantıklı bir kelime görüyoruz. İngilizceden Türkçeye geçmiş faks kelimesi, sözlüğümüzde “belgegeçer” olarak bulunuyor. Biz bunu sevdik, sonuçta evet belge geçiyor, daha ne deselerdi.

Yaza hazırlık yaparken artık arkadaşlarınıza şunu söyleyebilirsiniz: Güneşleticiye gidiyorum. Anlayan olur mu pek bilmiyoruz ama “güneşletici” kelimesi biraz zorlama olmuş gibi.

“Vücudun bir yerinden alınan damarı, tıkanmış damarın yerine koymak suretiyle yapılan tedavi; damar aktarma” anlamına gelen baypas için “köprüleme” denilmiş. Doktor okurlarımızı, kelime karşılığının detayı için yorumlara bekliyoruz.

Garnitür deyince aklımıza genellikle yemekler gelse de giyecekleri süslemek için eklenen şeylere de garnitür deniliyor. TDK ise Fransızca kökenli bu kelimeye de bir Türkçe karşılık bulmuş ve adına da “bezenti” demiş. Ancak kelimenin anlamına baktığımızda sadece “Herhangi bir şeyi ona uygun nitelikte tamamlayan nesne” anlamını görüyoruz.

“Bir görevin yerine getirilmesi için birkaç organın birlikte çalışması durumu”na biz sinerji deyip daha kulağa hoş gelen bir cümle kurmayı tercih ederken TDK, “Bence bunu da bir denemelisiniz.” der gibi “görevdaşlık” kelimesini ekliyor. Ama sinerjinin yerini tutmaz gibi.

“Göz bağı yapan kimse; bağıcı” anlamının karşılığı, sözlükte doğrudan “göz bağıcı” olarak geçiyor. Ancak illüzyonisteler sadece göz bağlamadığına göre biraz kısır kalmamış mı?

Yani tamam, “tıpkıçekim” kelimesi fotokopi kelimesinin tam karşılığı olmuş oluyor ama kim der ki bu kelimeyi?

TDK haklı, ne de olsa navigatör yolları biliyor. “Yolbil” kelimesini bir dahaki konum bilgisi geldiğinde açarsanız, doğru yoldan devam edersiniz.

Sanırım en çok da Fransızca kelimelerin karşılığı bulunmuş. Abone de listemizdeki bir başka kelime. TDK ise bir şeyi sürekli kullanan kişilere karşılık “sürdürümcü” kelimesini zorlamış.

Bu sefer ki kelimemiz İngilizceden Türkçeye. Çip kelimesi karşımıza “yonga” olarak çıkıyor. Yine “Ne alaka?” gibi değil mi?

Türkçe karşılıklarda son kelimemiz ise “andaç”. Açalım bakalım andaçları. Beklediğimiz günleri, yapılacak işleri, notlarımızı yazarken artık Türkçesini bildiğimizi de hatırlayalım.

“Bundan sonra ben bunu da kullanırım.” diyenler varsa yorumlara bekliyoruz.