Dünya’nın oluşumu sırasında yer kabuğu levhalara ayrılmıştır ve bunların hareketleri sonucu deprem olur. Yani deprem tüm Dünya için tıpkı yağmur yağması kadar doğal bir olaydır. Tabii maalesef pek çok acı tecrübe ile öğrendik ki yer kabuğunun bu şekilde sallanması sonucunda insanlar olarak çok kötü sonuçlarla karşılaşıyoruz. Yaşanan bu depremlerin büyüklüğünü ölçmek için uzun yıllardır Richter ölçeği kullanılıyor.
Richter ölçeği depremin büyüklüğünü ölçer, şiddeti ve gücü için ise farklı birimler kullanılır. Sismograflar aracılığıyla ölçülerek depremin büyüklüğü ortaya koyan bu birim değeri, bugün bile aktif olarak kullanılmaktadır. Birimin katlarının ortaya koyduğu deprem büyüklüğü ise düşündüğümüzden çok daha farklıdır. Richter ölçeği nedir, neyi ölçer, nasıl hesaplanır gelin tüm detaylarıyla inceleyelim.
Oldukça karışık bir konu ancak temel bir tanım yapmak gerekirse yer kabuğundaki levha hareketleri sonucunda meydana çıkan enerji sismik dalgalanmalara neden olur ve bu durum yeryüzünü sarsar. Deprem olarak adlandırılan bu sarsıntı kıta kaymalarına, toprak kaymalarına, tsunamiye ve farklı volkanik hareketlere neden olabilir.
Aslında her deprem gece olur diye bir kural yok, deprem gece de gündüz de farklı büyüklüklerde olabilir. Fakat Güneş’in çekim gücü nedeniyle Dünya’nın gece yaşandığı bölümü gergin, gündüz yaşandığı bölümü gevşektir. Yaşanan bu gerginlik kaynaklı olarak yer kabuğu kırılmaları daha kolay yaşanabilir. Benzer bir durum Ay tutulmalarında ve Güneş tutulmalarında da görülebilir ama dediğimiz gibi, bunlar kesin kurallar değildir.
Dünyamızda yaşanan depremlerin büyüklüğü Richter ölçeği olarak adlandırılan bir birim değeri üzerinden ölçülür. Bu birim değeri sismograf tarafından ölçüldüğü için depremin aletsel büyüklüğü olarak adlandırılır. Günümüzde farklı birimler ve farklı ölçekler kullanılıyor olsa bile yine de Richter ölçeği hala önemli bir birim değeri olarak kabul edilmektedir.
Richter ölçeğinin mucitleri Charles Francis Richter ve Beno Gutenberg isimli iki bilim insanıdır. California Institute of Technology’de görevli olan iki bilim insanı, 1935 yılında Bulletin of the Seismological Society of America’da yayımlandıkları ‘Bir aletsel deprem büyüklük ve sarsıntı oranı ölçeği’ adlı makalede Richter ölçeğini duyurmuşlardır. Benzer bir çalışma daha önce K. Wadati isimli bir bilim insanı tarafından 1931 yılında teorize edilmiştir.
Richter ölçeği, yer kabuğundaki levha hareketleri yani deprem kaynaklı yeryüzü sarsıntılarını ölçmektedir. Ölçüm 1 ile başlar ve 9.5’e kadar çıkar. Aslında depremler çok daha büyük olabilir ama genel görüşe göre levha hareketlerinin oluşturacağı depremler 9.5’te daha büyük olmayacaktır. Tabii doğanın ne yapacağı belli olmaz.
1979 yılında geliştirilen ve sık sık Richter ölçeği yerine de kullanılan moment magnitüd ölçeği, deprem sırasında ortaya çıkan enerjiyi ölçer. Richter ölçeğinden farklı olarak ölçme değerinde bir üst sınırı yoktur ama moment magnitüd ölçeği ile 3.5’tan küçük depremler ölçülmez.
Richter ölçeğinin teknik bir formülü var ama eminiz asıl merak edilen, ölçünün büyüklüğüne olan artış oranını bilmektir. Şöyle ki Richter ölçeği kullanılarak büyüklüğü ölçülmüş bir depremin yıkım gücü, sallanmanın 3/2’inci kuvvetine orantılıdır. Yani lineer değil, logaritmik bir büyümeden bahsetmeliyiz.
Richter ölçeğine göre 1 birim artan deprem büyüklüğünü 10 üzeri 3/2 olarak hesapladığımız zaman karşımıza moment magnitüd ölçeğinde 31.6 değeri çıkar. Yani 6 büyüklüğündeki deprem, 5 büyüklüğündeki depremden 10 kat daha büyüktür.
Dünyada yaşanan depremlerin ölçü birimi olarak kullanılan Richter ölçeği nedir, neyi ölçer, nasıl hesaplanır gibi merak edilen soruları yanıtladık. Richter ölçeği elbette oluşan riski görmek için önemli bir kriter ancak asıl riski oluşturan şeyin binalar olduğunu asla unutmayın.