Öncelikle belirtmeliyiz ki bu yazının amacı bir ideolojiyi övmek ya da yermek değil. İnançlar ve düşünceler kişiye özeldir ancak bu inanç ve düşünceleri belirlerken neyin doğru olduğunu bilmek de hepimizin hakkı. Son yıllarda dünyanın farklı ülkelerinde milliyetçi tabanlı otoriter rejimlerin yaygınlaşması ile birlikte faşizm nedir, faşist kime denir gibi sorular yeniden gündemdeki yerini aldı.
Faşizm, milliyetçi tabanlı bir ideoloji olduğu için en ufak bir milliyetçi söylemin sahibi bile faşist damgası yiyebiliyor. Ancak durum o kadar basit değil. Aslında dünya tarihinde tek bir gerçek faşist vardır ve Naziler bile aslında faşist değildir. Biraz kafa karıştırıcı olabilir, adım adım gidelim ve faşizm nedir, kime faşist denir, günümüzde faşizm ne durumda gibi soruların yanıtlarını inceleyim.
19. yüzyılın başında ve 20. yüzyılında sonlarında yaşamış olan Sicilya doğumlu İtalyan filozof Giovanni Gentile tarafından kaleme alınan La dottrina del fascismo yani Faşizm Doktrini adlı deneme türündeki eserde faşizm ideolojisinin temelleri belirlenmiştir. Bu eserin yazılış amacı ise ortaya bir fikir sunmak değil, bir liderin ortaya koyduğu fikri temellendirmektir.
Dünyada var olmuş gerçek anlamdaki tek faşist lider İtalyan Benito Mussolini, tam adıyla Benito Amilcare Andrea Mussolini’dir. İtalyan Ulusal Faşist Parti’nin kurucu lideri olan Mussolini, 1922 yılında kral tarafından başbakan olarak atanmış ve 1924 yılında seçilerek 1945 yılında komünist İtalyan partizanlar tarafından kurşuna dizilene kadar ülkenin lideri olarak kalmıştır.
Mussoli’nin kurucusu olduğu faşizm ideolojisi; milliyetçiliği ön planda tutan, halka eşit gelir dağılımı sunmayı hedefleyen, otoriter bir devlet yapısını savunur. Faşizm, tüm sol sosyalist ve muhafazakar düşüncelere karşıdır. Klasik anlamdaki sağ milliyetçiliğin en radikal noktası olarak görülse de aslında içinde sol ideolojinin devletçi yapısı bulunduğu için bu tanım doğru kabul edilmemektedir.
Faşizmin özellikle sol ideoloji tarafından kötü olarak görülmesinin ilk nedeni milliyetçilik temelli olması, ikinci nedeni ise devletin milliyetçi bir otoriteye sahip olması sonucu özgürlüklerin kısıtlanıyor olmasıdır. Yani aslında faşizm halka refah vermeyi amaçlasa da insanın sadece karnı doyan değil, düşünen bir varlık olduğunu unutur.
Mussolini elbette bir gün ortaya çıkıp böyle bir ideolojinin savunuculuğunu yapmaya başlamadı. Bu ideolojinin oluşumunun temeli Birinci Dünya Savaşı sırasında atıldı. Milliyetçi işçilerin isyanları sırasında sol düşüncelerin yeterli gelmemesi sonucu ortaya sol ile sağ fikirleri birleştiren ve diktatörlüğe varacak kadar güçlü bir devletin bu fikirleri uygulamasını savunan faşizm ideolojisi üretildi.
Mussolini iktidarı her ne kadar kilise ve din adamları tarafından savunulmuş olsa da aslında faşizm muhafazakarlığa da karşıdır. Zaten o dönem Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin gücü nedeniyle oradan gelen tüm sol düşüncelere karşı olunmasıyla beraber, daha yumuşak fikirler savunan liberalizm ve demokrasi de faşizmin karşı olduğu görüşler arasındadır.
Faşizm, o dönem savaş koşullarında giderek fakirleşen halkı ancak devletin kurtarabileceği ve bu nedenle devletin olabildiğince güçlü olması gerektiği düşüncesi ile doğmuştur. Ulusal Faşist Parti’nin 1924 seçimlerinde %61.3 oy almasının nedeni de bu olmuştur. Çünkü Mussolini ilk yıllarda gerçek anlamda bir halk kahramanına dönüşmüş ve işlediği cinayetler bile bu bağlamda görmezden gelinmiştir.
İtalyan Ulusal Faşist Parti üyesi olan kişiler gururla faşist olduklarını söylerler. Yani aslında bugün herkese faşist demek doğru değildir. Çünkü gerçek faşistler bu parti üyesi olan İtalyanlardır aslında. Hatta uzun bir süre faşizm için İtalyan milliyetçiliği tanımı kullanılmıştır. Bugün birine faşist dememiz için yalnızca milliyetçi olması yetmez, faşizm ideolojisini tam olarak benimsiyor olması gerekir.
Faşizmin dünyadaki farklı milliyetçi kökenli ideolojilere ilham verdiği doğrudur. Örneğin Alman Adolf Hitler’in nasyonal sosyalizmi ve İspanyol Francisco Franco’nun falanjizmi faşizmden ilham alınarak oluşturulmuş ideolojilerdir ancak bu kişiler ve ideolojiler için faşist demek yanlış olur.
Doğru okudunuz, Hitler ve Naziler faşist değildi. Onlar nasyonal sosyalistti. Faşizm ile nazizm olarak da adlandırılan nasyonal sosyalizmin en temel farkı, nazizmin ırkçılığı savunuyor olmasıdır. İtalyan faşistler İtalyan vatandaşlığı kavramını ön planda tutarken Naziler Alman kanı taşıma fikri ile hareket etmişlerdir. Bu bağlamda ırkçılığın ve milliyetçiliğin farkını da görmüş oluyoruz.
Faşizm de tüm inanç sistemleri ve ideolojiler gibi aslında halkın iyiliği için oluşturmuş bir fikir sistemidir. Ancak milliyetçiliği ön planda tutuyor olması kendini İtalyan olarak tanımlamayan kişilerin dışlanmasına, muhalif oldukları zaman ise öldürülmesine neden olmuştur. Milliyetçiliğin gönül bağıyla değil de devlet eliyle kuruluyor olması tarihin her döneminde sorun yaratmıştır.
Faşizmin diğer rahatsız edici noktası ise otoriter devlet anlayışıdır. Devletler güçlü olmalıdır ve Mussolini de tek bir kişinin istekleri doğrultusunda devlet gücünü yönlendiriliyor olmasının sonuçlarını çok ciddi bir şekilde gördü. Tek vatan, tek bayrak, tek devlet düşüncesi ile yola çıkan Mussolini güçlendikçe tek lider ve tek parti kavramlarını da bu düşünceye eklemiş ve halkın refahını kenara bırakarak parti ve lider için çalışan bir halk arzulamaya başlamış ;yani bir diktatöre dönüşmüştür.
Temel olarak tüm ideolojiler, diğer ideolojilere karşıt bir düşünce savunurlar. Ancak bir işin kitabında resmen şunlara karşıyız ibaresi görülürse ve elinizde de güçlü bir devlet varsa yine sonu kanlı biter. Mussolini döneminde sol düşünceye sahip insanlar ya da İtalyanım demeyen kişiler yargılamaya bile ihtiyaç duymadan öldürülmüştür. Faşizmin korkulan yönü budur.
Faşist tanımının aşırı milliyetçi ve anti komünist kişiler için kullanılması ilk kez Avusturya’da ortaya çıkmıştır. Aşırı Avusturya milliyetçilerinin düşünceleri Austrofaschismus yani Avusturya faşizmi olarak adlandırılmıştır. Aynı şekilde Almanya’da nasyonal sosyalistler de die Faschisten yani faşistler olarak anılmaktadır.
Günümüzde dünya çapında milliyetçiliğin hatta ırkçılığın yeniden yükselişe geçmesi ile birlikte faşizm ideolojisine yaklaşan devletler olduğunu söylemek mümkün ancak kimse neo-Nazi olduğunu kabul etmediği gibi faşist olduğunu da kabul etmiyor. Ancak her milliyetçi düşüncesinin faşizm olmadığını ve devlet otoritesi eliyle çoğunluk harici gruplara baskı uygulanmadığı sürece faşizmden bahsedilmeyeceğini tekrar hatırlatalım.
Faşizm nedir, kime faşist denir, Naziler faşist mi gibi merak edilen soruları yanıtladık ve bu dünyanın en geniş etkiye sahip ideolojisi hakkında bilmeniz gerekenleri anlattık. Bulunduğumuz topraklarda birlikte yaşadığımız insanları sevmek ve onların iyiliğini istemek güzel bir şeydir.