Sanki sabahın köründe kalkıp saatlerce yol çekip işe gitmek yeterince zor değilmiş gibi bir de çalışma arkadaşlarımız ya da yöneticilerimiz tarafından psikolojik şiddete maruz kalıyoruz. Evet, genelleyerek söyleyebiliriz çünkü mobbing olarak adlandırılan bu davranışlara herkes hayatının bir bölümünde maruz kalıyor. Mağdur olarak katılmasak bile zorbanın ta kendisi ya da bazen sadece izleyici olabiliyoruz.
Konu biraz basit gelebilir ve aman canım ne olacak şeklinde bir tepki verebilirsiniz ancak mobbing örneklerini incelediğimiz zaman bu durumun kişinin hayatını etkileyecek kadar önemli olduğunu görürüz. Bu nedenledir ki mobbing kanunlarca suç olarak değerlendirilebilir ve uygulayan kişi ceza alabilir. Mobbing nedir, çeşitleri nelerdir gelin yakından bakalım ve örnekleri üzerinden hukuk bu konuda ne diyor tüm detaylarıyla görelim.
En temel tanımıyla mobbing; bir çalışanın işyerinde kendiyle aynı seviyedeki iş arkadaşları ya da kendinden üst seviyedeki patronu tarafından psikolojik şiddete maruz kalmasıdır. Psikolojik taciz, düşmanca tutum, taciz olarak da tanımlanabilen mobbing hakkındaki yasal düzenlemeler İş Kanunu ve Borçlar Kanunu’nda yer almaktadır.
Oluşan mobbing durumunu tarif etmek için üç taraftan bahsedilir; mağdur, zorba ve izleyici. Mağur mobbinge uğrayan, zorba mobbingi yapan ve izleyici ise mobbinge şahit olan ama genel olarak ses çıkarmayan kişidir. Anlatı bu tanımlar üzerinden ilerleyeceği için bilmeniz önemli.
Mobbing durumunu üç temel tür üzerinden değerlendirmek mümkün; yatay mobbing, dikey mobbing ve ters mobbing. Yatay mobbing, çalışana hiyerarşik olarak aynı seviyede olduğu çalışma arkadaşları tarafından uygulanan mobbing durumudur. Aynı seviyedeki çalışanların rekabet amacıyla uyguladıkları bir durumdur.
Dikey mobbing adından da anlaşılacağı üzere çalışanın, üstleri tarafından mobbinge uğramasıdır. Böyle durumlarda genel olarak çalışan, hiyerarşik olarak kendisinden üstte olan amir, müdür, yönetici ve benzeri unvandaki bir kişinin yetkisini kötüye kullanması kaynaklı bir mobbinge maruz kalır.
Ters mobbing olarak adlandırılan durum ise aşağıdan yukarıya doğru yani ast tarafından üste uygulanır. Genel olarak bu durum astların birleşerek üste mobbing uygulaması şeklinde gerçekleşir. Birden fazla zorba, üstün talimatlarını yerine getirmez, yalan dedikodular yayar, onu dışlar. Ters mobbingin temel amacı, üstün o göreve uygun olmadığını daha üste ispat etmektir.
Mobbing işyerinde uygulanan bir psikolojik şiddet durumu olduğu için ilk bakılması gereken yer Borçlar Kanunu ve İş Kanunu olmalıdır. Kanunda işverenin işçiye nasıl davranması gerektiği ayrıntılarıyla düzenlenmiştir. Bunlar yalnızca ekonomik değil, ahlaki düzenlemeler de oldukları için Yargıtay kararları genel olarak mağdur lehine sonuçlanmaktadır.
Anayasa’nın 125, 128 ve 129. maddelerinde kamu görevlileri yani memurlar koruma altına alınmaktadır. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 10, 11, 17, 18, 21. maddeleri açık bir şekilde memuru amirin mobbingine karşı korumaktadır. Yani her zaman Türk Ceza Kanunu kapsamında bir suç olmasa bile mobbing yasalara aykırı bir durumdur.
Kanuni düzenlemeler mobbing konusunda işverenin değil işçinin tarafını tutmaktadır. Bu nedenle mobbinge uğrayan kişi, mobbinge dair emareleri gösterdikten sonra suçun oluşmadığına dair ispatlar işveren tarafında sunulmalıdır. Mobbinge uğrayan kişinin gerçekçi iddialar sunması, ispat yükünü işveren tarafına yönlendirecektir. Yargıtay’ın konu hakkındaki kararı şu şekildedir;
“Mobbingin varlığı için kişilik haklarının ağır şekilde ihlaline gerek olmadığı, kişilik haklarına yönelik haksızlığın yeterli olduğu, ayrıca mobbing iddialarında şüpheden uzak kesin deliller aranmayacağı; davacı işçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguları ileri sürmesinin yeterli olduğu, işyerinde mobbingin varlığını gösteren olguların mahkemeye sunulması halinde, işyerinde mobbingin gerçekleşmediğini ispat külfetinin davalıya düştüğü; tanık beyanları, sağlık raporları, bilirkişi raporu, kamera kayıtları ve diğer tüm deliller değerlendirildiğinde mobbing iddiasının yeterli delillerle ispat edildiği gözetilmeden yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.”
Çalışanın işyerinde zorbalığa maruz kalma durumunu ifade eden mobbing nedir, çeşitleri nelerdir sorularını hukukun gözünden örneklerle açıkladık. Anlattıklarımız yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tüm hukuk konularında olduğu gibi mobbing konusunda da en doğru ve size özel bilgiyi iş hukuku uzmanı bir avukattan almanız gerektiğini unutmayın.