İnsanın yaşaması için en önemli ihtiyacı kandır. Çünkü kan, oksijen taşımak başta olmak üzere vücut için gerekli pek çok ihtiyacı karşılayan bir sisteme sahiptir. Ancak her kan aynı değildir. Bilim insanları, kanların bazı özelliklerine göre kan grupları oluşturmuşlardır. Kan grupları kategorizasyonunun amacı, olası kan transferi durumunda birbirine uyumlu grupların kullanılmasını sağlamaktır.
Kan grupları farklı olan iki kişi arasında gerçekleştirilecek bir kan transferinin sonuçları ölümcül olabilir. Ancak mutlaka aynı gruptan kan transferi yapılmak zorunda değil. Bazı kan grupları var ki her gruba verilebilir ya da her gruptan alınabilir. Biraz karışık gibi görünse bile aslında kendinizin ve yakınlarınızın kan gruplarını bilmeniz yeterlidir. Kan grupları hakkındaki önemli detayları gelin daha yakından inceleyelim.
Kan grupları neye göre belirlenir sorusunun yanıtı için öncelikle kanın bileşenleri nedir bunu görmek gerekiyor. Kanda; oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri, bağışıklığı koruyan beyaz kan hücreleri, protein ve tuz taşıyan plazma ve pıhtılaşmayı sağlayan trombositler bulunur. Yani kanı kan yapan 4 temel bileşen mevcuttur.
Kan grupları kategorizasyonu ise kırmızı hücreleri üzerinde bulunan antijenlere göre yapılır. Antijenler de birer moleküldür ve proteinden ya da şekerden oluşabilirler. Kırmızı kan hücrelerini hangi antijen kaplıyorsa ona göre belirli bir kan grubunda kabul edilir. Ancak tek etken antijen değildir.
Kırmızı kan hücrelerinde bulunan bir tür antijen grubu temsil ederken, diğer bir tür antijen ise Rhesus yani Rh sınıflandırmasını temsil eder. Rhesus antijeni bir proteindir. Bu protein ilk kez Rhesus maymunlarının kanında görüldüğü için bu isimle anılır. Kısaca özetlemek gerekirse kanda bulunan kırmızı kan hücrelerini kaplayan antijene göre kan grupları belirlenmektedir.
Kanda bulunan kırmızı kan hücrelerini kaplayan ilk antijene göre A, B, AB ve 0 olmak üzere dört temel kan grubu vardır. Hücreleri kaplayan diğer antijene göre belirlenen Rhesus değeri de hesaplanınca bu kan gruplarının sayısı sekize çıkıyor. Yani şu şekilde 8 adet kan grubu bulunmaktadır.
Dünyanın neresine giderseniz gidin karşılaştığınız tüm insanlar bu 8 kan grubundan birine dahildir. Bu nedenle yurtdışı seyahatlerinde ne olur ne olmaz diyerek kan grubunuzun İngilizce nasıl söylendiğini bilmenizde yarar var. Sıfır (0) kan grubu yabancı dillerde O olarak da geçmektedir.
Gelelim işlerin karıştığı noktaya. Öncelikle belirtmeliyiz ki her birey kendinin, eşinin, çocuğunun, ebeveynlerinin ve diğer yakın iletişimde olduğu kişilerin kan grubu nedir bilmek zorundadır. Yoksa kan grupları uyuşmazlığı nedeniyle oluşacak reaksiyonlar sonucu ani ölümle bile karşılaşılabilir.
Bu tabloyu kabaca özetlemek gerekirse; her kan grubu kendi kan grubu ile kan alışverişi yapabiliyor, 0 Rh- kan grubu tüm gruplara kan verebiliyor, AB Rh+ kan grubu ise kendinden başka hiçbir gruba kan veremiyor ama hepsinden alabiliyor.
Herkesin bu 8 kan grubunun transfer özelliklerini bilmesine gerek yok. Yalnızca kendinizin ve yakınlarınızın kan grubunu ve hangi gruplarla transfer yapabileceklerini bilmeniz günlük hayat için yeterlidir. Yine de biraz detay bilerek hiç tanımadığınız birinin bile hayatını kurtarmanız mümkün.
Evrensel alıcı ve evrensel bağışçı olarak iki tür evrensel kan grubundan söz edebiliriz. Evrensel bağışçı 0 Rh- kan grubudur çünkü her kan grubuna kan verebilir. Evrensel alıcı ise AB Rh+ kan grubudur çünkü her kan grubundan kan alabilir. Yani 0 Rh- kan grubuna sahip bir tanıdığınız varsa çok şanslısınız demektir.
Kaza, yaralanma, ameliyat gibi durumlarda kişinin vücudundaki kan seviyesi azaldığı zaman dışarıdan kan transferi yapmak gerekir. Eğer vücuda harici olarak nakledilen kan, kişinin kanı ile uyumlu değilse vücuda yabancı bir madde girdiğini gören kan hücreleri bu yeni kan hücreleri ile savaşmaya başlar.
Yaşanan mücadele sonucu ortaya yaşam fonksiyonlarını direkt olarak etkileyebilecek reaksiyonlar çıkabilir. Diğer bir ihtimal ise bu farklı kan hücrelerinin birleşmeme durumudur. Kan hücreleri birleşmediği zaman damarlarda toplanıp pıhtı oluşturarak ani ölüm ve felç gibi korkutucu sonuçlara varan durumlar yaratabilirler. Bu nedenle kan grubunuzu bilmek hayat kurtarıcıdır.
Hayatınıza mal olabilecek hatalardan kaçınmak için bilmeniz gereken kan grupları hakkındaki önemli detayları anlattık. Herkesin tüm kan gruplarının transfer özelliklerine hakim olması beklenemez ancak en azından kendinizin ve yakınlarınızın kan grubunu bilerek olası kazaların önüne geçebilirsiniz.