Yakınınızdaki bir fırından gelen kokular, sizin zamanda bir yolculuğa sürükleyebilir. Çocukluğunuzdaki ekmek kokularından ilk gençlik yıllarına kadar bir geçit töreni, basit ekmek kokusu ile size kapılarını açabilir. Koku parçacıkları, uzun zaman önce unutulmuş hatıraların dahi canlanmasına neden olabilir.
Peki neden kokular geçmişte kalmış, hatta unutulmuş hatıraların hatırlanmasını nasıl sağlar? Aslında cevap tamamen beyinle alakalı. Beyinde hafıza ve duyular, iç içe geçmiş halde bulunur. Bununla beraber koku alma duyusunun beyne bağlanma şekli, diğer duyulara göre benzersizdir.
Kokular, burnun içinden beynin koku alma merkezine giren kimyasal parçacıklardır. Beyne gelen koku parçacıkları, önce beyin tarafından okunacak bir forma dönüştürülürler. Beyin tarafından okunabilecek bir forma dönüştürülen bilgiler, önce beyinde duyuların işlendiği amigdala adı verilen kısma daha sonra ise öğrenme ve hafıza oluşumunun gerçekleştiği hipokampusa taşınır.
Koku, beynin duyu ve hafıza merkezlerinden bu kadar doğrusal bir yoldan geçen tek duyudur. Kokunun haricinde diğer duyular, ilk önce geçiş panosu gibi davranan talamus adı verilen bir beyin bölgesine geldikten sonra gitmesi gereken beyin bölgesine gönderilir. Sadece kokular, talamusu atlayarak amigdala ve hipokampusa ulaşır.
Bu doğrudan yolculuk, kokular ve hafıza arasında yakın bir bağlantıya neden olur. Brown Üniversitesi’nden psikiyatri ve insan davranışları profesörü Rachel Herz, bu nedenle tanıdık ama uzun bir süredir duyulmayan bir kokunun, insanların hatıralarının canlanmasına neden olabildiğini söylüyor.
Rachel Herz, “Kokular, gerçekten özel. Çünkü onlar asla geri çağrılamayacak anıları geri getirebiliyorlar. Geçmişinizden gelen bir şeye bağlı bir koku varsa ve bir daha asla o kokuyla karşılaşmazsanız, o şeyin ne olduğunu asla hatırlamayabilirsiniz” dedi.
Yağmurdan Sonra Ortaya Çıkan Harika Koku Nasıl Oluşuyor?
Tipik olarak, bir kişi geçmişinde anlamlı bir olaya bağlı olan bir şey kokladığında, önce duygular kokuya cevap verir, sonra hafıza bunun arkasından gelir. Herz, bu şekilde geçmişten gelen bir kokunun ardından bazen hafızanın anıyı getiremeyeceğini söylüyor. Herz, hafıza yüzleşmeyi reddetse dahi geçmişe dair hissin hissedilebileceğini söylüyor.
New Jersey’de bulunan Rutgers Üniversitesi’nden John McGann, koku ile hafıza arasındaki ilişkinin aynı zamanda sağlık konularına da uzandığını söyledi. McGann, azalmış koku hissinin Parkinson ve Alzheimer gibi hafıza kaybı ile ilişkili hastalıkların erken belirtisi olabileceğini söylüyor. Koku hissinin azalması, hafıza kaybı ile ilişkilendirilebileceği gibi yaşlanmanın sonucunda da olabilir.
Racher Herz, koku ile hislerin garip ilişkinin evrimsel bir açıklaması olabileceğini söylüyor. Herz,”Hisler bize bir şeylerin yaklaşmakta olduğunu ve onlardan kaçmamız gerektiğini söylüyor olabilir. Koku alma duygusu da tam olarak bunu yapıyor. İkisi de hayatta kalmamızla çok yakından ilişkilidir” dedi.