Ekonomi, kontrol edilmesi zor bir sistemdir. Bu sistem kontrol edilirken pek çok farklı araç kullanılır. İşte devalüasyon, bu sayısız araçtan yalnızca bir tanesidir. Devalüasyonun bir araç olduğunu bilmek önemli bir detay çünkü bir araç olmasının anlamı, birileri tarafından kullanılıyor olmasıdır. Yani devalüasyon bizzat bir hükümet ya da merkez bankası tarafından yapılmaktadır.
Devalüasyon en basit tanımıyla bir ülkenin para biriminin değersizleştirilmesidir. Dış güçlerin hain bir planı gibi görünse de aslında bu araç hükümet eliyle uygulanır. Amaç ise ithalatı azaltıp, ihracatı artırmak ve böylece yerel ticareti canlandırmaktır. Elbette bu durumun artıları olduğu gibi eksileri de vardır. Devalüasyon nedir, devalüasyon olursa ne olur gibi merak edilen sorulara gelin yakından bakalım.
Bir ülkenin para biriminin altın, gümüş gibi varlıklar ya da sabit kurda diğer yabancı para birimleri karşısında değerinin düşürülmesi için kullanılan araç ve bu durumun kendisi devalüasyon olarak adlandırılır. Sabit ya da yarı sabit kur rejiminin uygulandığı ülkelerde devalüasyon bir tür para politikası aracıdır.
Kalıcı ödemeler dengesindeki açıkları kapatmak, devalüasyon uygulamasının temel amacıdır. Ülkede kullanılan yerel para biriminin değeri azaldıkça ithalat azalır çünkü ithal mallar pahalanır. Böylece halk yerel mallara yönelir ve aynı zamanda yerel malların ihracatı artar. Bu sayede ülkenin yerel ticareti hareketlenerek ekonomik canlanma sağlanır.
Devalüasyon uygulama gücü o ülkenin hükümetinde ya da o ülkenin merkez bankasındadır. Yani bizzat devlet eliyle o devletin yerel para birimi değersizleştirilir. Bazı durumlarda IMF ve benzeri uluslararası ekonomi kuruluşları söz konusu ülkeye parasını devalüe etmesi yönünde tavsiye verir. Ancak devalüasyonu uygulama kararı ve gücü yalnızca o devletin kurumlarının elindedir.
Devalüasyonun en eski örnekleri ile Antik Yunan’da ve Antik Roma’da karşılaşıyoruz. Bu medeniyetler kullandıkları paralardaki altın ve gümüş miktarını azaltarak daha çok para basmışlar ve böylece paralarının değerini düşürmüşlerdir. Yani kendi paralarının altın ve gümüş karşısındaki değerini devalüe etmişlerdir.
Daha modern bir örnek vermek gerekirse Mısır’ın 2016 yılındaki devalüe politikasına bakabiliriz. Mısır’da ABD doları kara borsaya düşünce hükümet kendi parasını yüzde 14 oranında devalüe etti. Tabii bu başarısız bir hamle oldu çünkü borsada inanılmaz yükselişler meydana gelirken kara borsa hareketleri hızlandı.
Benzer bir devalüasyon örneği 2015 yılında Çin’e yaşandı. Ülkenin kredi piyasalarında yaşanan büyük sorunlar nedeniyle Çin hükümeti yerel para birimini devalüe etti. Hatta bunu birkaç kez tekrar ederek küresel piyasaları bile etkilemeyi başardı. Tabii bu durum dünyayı etkilediği için Çin, uluslararası finans kuruluşları tarafından uyarı almıştır.
Bir ülkenin yerel para birimi değersizleştiği zaman dışarıdan farklı para birimleri üzerinden alım yapması yani ithalat yapması oldukça pahalı hale gelir. İthal mallar, devalüasyon ile doğru orantılı olarak pahalılaşır. Bu nedenle ithal mallara olan ilgi de azalır.
Bir ülkenin yerel para birimi değersizleşince dışarıdan o ülkenin mallarına olan ilgi artar çünkü aynı paraya alınan malın oranı artar. Bu durum, dış piyasalarda rekabet gücünü arttırmaktadır.
Cari açık her devalüasyon hamlesinde azalmaz. Devalüasyon ile birlikte ithal mallara olan ilgi azalacağı için yerel üretim artarsa ve bu üretim hem iç hem de dış talebi karşılar hale gelirse işte o zaman cari açık azalmaya başlar.
Enflasyonun yükselmesi de yine diğer ekonomi politikalarına bağlı bir durumdur. İthal mallar içindeki temel tüketim maddelerinin oranı, ara malların toplamı ve benzeri kalemlerin durumuna göre devalüasyon ile paralel olarak enflasyon da artış gösterir.
Eğer devalüasyon ile birlikte ülkenin enflasyonu da yükselmeye başladıysa ülkenin finans kurumları bu enflasyonu dengelemek amacıyla faizler yükseltebilirler. Çünkü enflasyon kontrolü için faiz yükseltilmesi gerekir.
Tek başına devalüasyon ekonomiyi yavaşlatmaz ancak faiz artırımı gibi hamleler sonrası kredi maliyetleri yükseleceği için yatırımlar azalır. Diğer bir yandan da ithal mallar pahalandığı için eğer yerli üretim bu ihtiyaçları karşılamıyorsa tüketiciler hem yeni alımlar hem de yeni yatırımlar yapmaz.
Bütçe açığında artış, devalüasyon olduğunda en sık yaşanan durumdur çünkü döviz kurundaki artış ithal malların maliyetini arttırır. Bir de döviz cinsinden dış borçlar varsa bütçe açığındaki artış kaçınılmaz olur.
Devalüasyon her zaman hızla etki gösteren bir para politikası değildir. Bu nedenle uzmanlar bu etkiyi J eğrisi denilen bir model üzerinden açıklar. Piyasalar devalüasyona uyum gösterdikçe ihracat açığı azalacaktır. İhraç mallara olan dış talep giderek artacak ve yeni bir ticari denge oluşacaktır. İşte bu durum tabloda J harfine benzediği için J eğrisi olarak adlandırılır.
Açıkçası net bir şekilde devalüasyon iyidir ya da kötüdür demek pek mümkün değil. Devalüasyonun temel amacı ihracatı artırmak, dış ticaret açığını azaltmak, ülkedeki döviz talebini azaltmak ve enflasyonu düşürmektir. Yapılan her bir hamle farklı bir alan üzerinde etki yarattığı ve ardından yeni hamleler gerektirdiği üç boyutlu bir satranç maçı oynamaya benzer. Bir sonraki değil, on sonraki hamle düşünülerek adım atılmalıdır.
Devalüasyonun tam tersi olarak tanımlayabileceğiniz revalüasyon durumunda ülkenin yerel para birimi, yabancı para birimleri karşısında değer kazanır. Revalüasyon durumunda ülkenin ithalat yapması kolaylaşırken ihracat zorlaşmaktadır.
Bir ülkenin yerel para birimini değersizleştirmek için kullandığı bir finans aracı olan devalüasyon nedir, olursa ne olur gibi merak edilen soruları yanıtladık. Devalüasyonun o ülkenin sosyal hayatına olan etkileri ise bambaşka bir yazının konusu.