Türkiye deprem riski yüksek bir tektonik plaka üzerinde olduğundan ve bu sebeple sık sık büyük depremler yaşadığımız için hepimiz bu doğal afete karşı çok hassas durumdayız. Ancak bu hassaslık, özellikle afet anındaki panik havası ile birleşince yanlış bilgilerin çok hızlı yayılmasına ve sosyal medyada “deprem kahinlerinin” hortlamasına sebep oluyor.
Twitter hesabı üzerinden yaptığı paylaşımlar ile gelecekteki depremleri doğru tahmin ettiği söylenen Frank Hoogerbeets de bu kahinlerin başında geliyor. Kendisinin Hollandalı bir gök bilimci olması, depremleri “ay ve gezegenlerin dizilimine göre tahmin ediyorum” açıklaması pek çok kişi için güvenilir gelse de aslında işin aslı pek öyle değil…
Frank Hoogerbeets, çoğu kaynak tarafından “araştırmacı” olarak tanımlanan ve gök cisimlerinin hareketleri üzerinden seri deprem tahminleri yaparak bu tahminlerini sosyal medyada paylaşan sıradan bir isim. Herhangi bir üniversitede aktif görevde bulunmadığı gibi, söz konusu tahminlerine yönelik kullandığı yöntemler de bilim camiası tarafından kabul görmüyor.
Sadece “Frank Hoogerbeets” aramasıyla Google’ın indekslediği 19 bin 500 internet sitesi var. Bunların büyük çoğunluğu dayanaksız, Hoogerbeets’in açıklamasını tek doğru gibi veren Türkçe haberlerden ibaret. Video sonuçlarını saymıyoruz bile…
Elbette biz doğru tahmin ettiğini savunmuyor, kendisini tek doğru bilgi kaynağı veya bir otorite olarak görmüyor, ironi yapıyoruz. Bunun için de mantıklı sebeplerimiz var.
Sözde “gezegensel hizalanmaları” gözlemleyerek tahmin yürüttüğünü söylemiş, bu açıklamasını astronomik kavramlarla da destekleyince binlerce insanın inandırmıştı Hoogerbeets.
Spesifik olarak İngilizce olarak arattığınızda sadece 4.500 sonuç buluyor Google. Tüm bu internet siteleri de ana kaynak olarak seçilemeyecek kadar güvensiz yayınlara sahip.
Buradan da Türkiye’de medyanın geldiği noktayı net şekilde görebiliyoruz. Gündem deprem de olsa çoğu haber sitesi için önemli olan tık alabilmek. Ayrıca haberlerde kendisinin “dünya çapında gündem olduğu” söyleniyor, ancak bu bilgi de hatalı. Sadece dünyanın farklı noktalarına ilişkin tahminlerde bulunuyor.
Eğer bilim insanı olsaydı ve tahminleri bilimsel yöntemlere dayansaydı kendisinin adını yaptığı bilimsel yayınlar ile duyardık… Nitekim herhangi bir kaynakta, hakemli bir dergide yaptığı yayın bulunmuyor.
Sadece Hoogerbeets’in Türkiye medyası tarafından ne kadar çok sevildiğini kanıtlayan bir sosyal bilimler çalışması görüyoruz. Meraklıları buradan ulaşabilir.
Yıllar önce 4-8 Mart 2017 tarihleri arasında ABD’de büyük bir deprem olacağı bilgisiyle büyük panik yaratmıştı. ABD dışında Şili, Endonezya, Filipinler ve Peru’nun da aynı tarihler arasında yüksek deprem riski taşıdığını belirtmişti. ABD Jeolojik Araştırma Kurumu (USGS), açıklamalar üzerine “depremler tahmin edilemez ancak olasılıkları hesaplanabilir” açıklamasında bulundu ve bunun “gezegensel hareketler göre değil de tektonik plaka hareketlerine” göre hesaplanabileceğini duyurdu. Hoogerbeets, aldığı yoğun tepkilerin ardından paylaşımlarını ve şuradaki YouTube videosunu yayından kaldırdı.
Yine yıllar önce, 28 Mayıs 2015 tarihini işaret eden Hoogerbeets, en az 8,8 büyüklüğündeki bir depremin ABD’nin batısını vuracağını söylemişti. Açıklaması ABD çapında gündem olunca dayanakları merak konusu olan kahinimiz, kendisini “bilimsel alanda diploma sahibi olmayan bir meraklı” olarak tanımladı ve ekledi “Gerçekten de 28 Mayıs 2015’te geliyor…” Peki ne oldu dersiniz? Hiçbir şey.
Tabii ki de haklı değil. Bu tahminleri yapabilecek güçte yapay zeka yazılımlarının geliştirilebildiği bir çağda, gezegenlerin konumuna bakarak deprem tahmini yapmak elbette bir insana bağlı olamazdı ki. Zaten bu yüzden Frank Hoogerbeets’in çoğu tahmini yanlış çıkıyor. Ancak nedense kendisinin yanlış tahminlerini değil -sadece hedefi vurduğu- anları duyuyoruz.
İngilizce karşılığı “Texas sharpshooter fallacy” olan bu safsata türü, yukarıdaki asker örneğinde de olduğu gibi “bol keseden sallamak” deyiminin karşılığı. Sadece bu “sallama” yoluyla atılan bilgilerin altı sözde bilimsel açıklamalarla desteklenir ve olur da birkaçı tutarsa her şey kulağa çok inandırıcı geliyor.
Tıpkı Nostradamus veya Baba Vanga gibi popüler kahinlerin her yıl hortlayan iddialarında olduğu gibi, Hoogerbeets’in de iddiaları birer safsatadan ibaret. Yaşanan şey sadece ilkel kahinlere kıyasla daha modern tahminlerin yapılması, yapan kişinin TV kanallarında kanlı canlı röportaj verebilmesi ve bilimsizlik…
Kaynaklar: Frank Hoogerbeets (Twitter), Snoopes, Google Schoolar arama sonuçları, ScienceDirect arama sonuçları, DergiPark, AHaber YouTube kanalı, CNN Türk YouTube kanalı, Wikipedia,