Pop, rock, rap, hip hop, R&B, trap, caz, blues, country, reggae, metal, klasik… Tüm bunlar dünyanın her yerinde kabul gören müzik türlerinin başında geliyor; Anadolu Rock gibi yerelleştirilmiş versiyonlarını zaten biliyoruz.
Kökeni 10. yüzyıla kadar uzanan klasik Türk musikisi ya da diğer adıyla Türk sanat müziği; 80’lerde bu klasik akıma alternatif olarak doğan fantezi müzik gibi türler de bu topraklara özgü değerlerin başında geliyor. Bu değerlerin arasında bir de “arabesk müzik” var ki onun hikayesi bambaşka…
Bergen gibi filmlerin de etkisiyle arabesk müzik, günümüzde daha önce hiç olmadığı kadar etkili. En çok dinlenen ilk 10 isim arasındaki sanatçıların 3'ü günümüzde hayatta değilken, en az 4'ü aktif olarak yeni şarkı üretmiyor. Yani eski şarkıların yeniden popüler olduğu dönemdeyiz. Peki neden? Yakın tarih yolculuğuna çıkıyoruz.
"Arabesk" kelimesi, Fransıcadan Türkçeye geçmişti ve anlamı 'Arap tarzı' demekti. Klasik Arap müziğinden esinlenilerek yapılan ilk denemeler, toplumda kültürel açıdan karşılık bulamadı pek de...
Günümüzden 65-70 yıl önce başlayan hem kültürel hem de siyasal uygulamalar, ülkede yayları germişti. Detaylara girmeyelim, önemli olan o dönem oluşan travmalar...
Sebebi basitti: Bir sanatçının tanınması ve şarkısının dinlenmesi için verilen emek silsilesi bugünkünden çok farklı ve uğraş istiyordu. Kayıtların önce taş plağa, plağın seri üretime ve en sonunda pikapa girdiği ana kadar geçen sürede müzik dinleme, hem pahalı hem de seçkin bir zevkti. Plakların her iki yüzünde 1’er şarkının yer alması, dinlenen şeyi daha özel ve eşsiz kılıyordu.
Sadece yukarıdaki ikonikleşen Köyden İndim Şehire değildi tek örneği. Sürü, Taşı Toprağı Altın Şehir gibi Türk sinemasını şekillendiren farklı türlerde filmler gördük.
Çoğu işçi olan bu insanların kapital düzen karşısında yaşadıkları, filmlerde hissediliyordu zaten. Büyük bir kısmı uyum sağlayamıyor, dışlanıyor, biraz para kazanıp doğduğu köye geri dönmek için gün sayıyordu belki de…
Adnan Şenses gibi sanatçıların doğrudan uyarladığı şarkıların ardından Orhan Gencebay ile rock müzik esintileri, Hakkı Bulut ile de Türk halk müziği esintileri yer aldı arabeskte. Zamanla Müslüm Gürses ise batı enstrumanlarının kullanıldığı yaygın arabesk şarkılarıyla karşımızdaydı.
Kasetler müzik üretiminde bir devrim yarattı. Aynı anda daha çok şarkı içeren, daha küçük ve kullanışlı bu son teknoloji ürünün sevkiyatı da daha kolaydı. Aynı kutuya daha çok kaset sığıyordu mesela.
Doğuştan yetenekli Bergen gibi sanatçılar; yaşadıkları zorlu hayatı, bir o kadar sarsıntı geçirmiş topluma ifade etmek için arabesk müziği tercih ettiler.
Dahası insanlar bu filmleri izliyorlar, çünkü sadece şarkıları değil hikayeleri de kendileriyle özdeşleştiriyorlardı. Yoğun göç sonrası şehir insanların dışladığı topluluklar imkansız aşkların sayısını artırmıştır belki de… Stereotipler de hep böyleydi, imkansızlıklar içindeki bir gencin mutluluğa kavuşma savaşı konu oluyordu.
Sosyolog Ahmet Talimciler, “Tüm bu olup bitenleri içinde yaşadığımız toplumun acı çekme ile kurduğu bağlantının gücünü de göz ardı etmeden değerlendiremeyiz.” diyerek, arabeskin yaygınlaşmasında toplumun acıya karşı yaklaşımının da etkisi olduğu söylüyor.
Bir çocuk üzerinden yaşanması zor duyguları anlatmak daha etkili oluyordu çünkü. Çocuk masumiyeti, arabesk müziğin isyankar tavrıyla birleşince "acıların ergeni" olan nesiller yetişti diyebilir miyiz?
Tıpkı Anadolu Rock gibi, Türk popunda da arabesk izlerini görmeye başladık 80’lerde. Pop sanatçılarının albümlerinde arabesk şarkılar, arabesk sanatçılarının albümlerinde pop şarkılar etkisini gösteriyordu.
Arabeskin sadece sosyal olarak ötekileştirilen insanlara özgün olduğu algısı Talimcilere göre 90’lı yıllarda kırıldı: “Özellikle 90’ların ikinci yarısında başta Orhan Gencebay, Müslüm Gürses, Ferdi Tayfur ve İbrahim Tatlıses olmak üzere pek çok ismin farklı şekillerde popüler kültürün içerisinde varlığını artırması sonrasında bu algı da değişmeye başlamıştır. Müslüm Baba'nın Papatya, Babamın Öldüğü Yaştayım, Nilüfer gibi unutulmaz şarkılarla bir anda kendi kemik kitlesinin yanı sıra bambaşka bir kitleye de hitap etmeye başladığını bu vesile ile tekrar hatırlayalım.”
“Ülkenin içinden geçmekte olduğu siyasal, ekonomik ve kültürel süreçler dönüşüme uğradığı gibi arabeskin de dönüşüme uğraması kaçınılmaz bir durumdur.” diyor Ahmet Talimciler ve ekliyor; “Son on, on beş yıldır arabeski başta rap müziği icra edenler de olmak üzere pek çok alanda yeniden ve yeniden görmeye devam ediyoruz.”
“Bu ülkenin yaşanan sorunlarla mücadele etme ve o sorunları bertaraf etme kültürü ile yaşamadığını unutmamalıyız. Arabesk veyahut diğer müzik türlerinin hiçbirisi ne sorunları geleceğe taşır ne de bu sorunların büyümesine sebep olur. Var olan durumu yansıtırlar ve olduğu gibi kalmasına da aracı bir rol üstlenirler.”
Arabesk müzik, toplumun yüksek eğitimli veya gelirli kesminden dışlanmış bireylerin sesi mi oldu peki sadece? Arabesk müzik sevmeyen, hatta radikal bir şekilde karşı çıkan kesimin savunduğu “arabesk müzik ezikliktir” düşüncesi Talimciler’e göre hatalı.
“Ancak bu eşleşmede göz ardı edilen husus, bu ülkenin yüksek eğitimli veya yüksek gelir grubuna mensup kitlesinin de içinde yaşanılan kültürün bir ürünü olduğu gerçeğiydi. Bu topraklarda, batıda gördüğümüz burjuvazi veyahut aristokrasiye mensup aile geleneklerinin olmaması gerçeğini de unutmamalıyız.”
“Ülkenin en zengin aileleri için bile en fazla üç kuşak geriye gidebiliyorsunuz, bu durum ise gelenek denilen kavram üzerine inşa edilen kültür ve değer yargılarının bu topraklarda ne kadar köksüz olduğunu ortaya koyuyor. Bu yüzden de ilk zamanlarda ortaya atılan yoz kültür nitelemesi; zamanla arabeskin, içinde yaşadığımız kültürün parçası olmasıyla yer değişmeye başlamıştır.”
“Yani söz konusu arabeskin birleştirdiklerinin bir araya gelememesi durumu diğer alanlardakilerin de bir araya gelememesinden bağımsız bir gerçeklik değil. Üzerinde durmamız gereken bir diğer hususun ise yine bu nokta ile yakından bağlantılı olarak, bu ülkenin siyaset anlayışının her daim böl-parçala ve yönet üzerinden işlemekte olduğu gerçeğidir. Farklı kompartımanlarda yaşayanlar arasındaki bağlantıyı mümkün olduğu ölçüde azalttığınız andan itibaren istediklerinizi çok daha kolay ve rahatlıkla hayata geçirebilme şansı elde edersiniz. Farklı hayatları yaşayanların ortak paydada bir araya gelememesinin arkasında arabeskin değil bu ülkenin kültürel ve bireyselleşmeyi hala içselleştirememiş yapının etkileri söz konusudur.”
Arabesk müzik, popülerliği ve geleceği hakkında düşüncelerinizi aşağıda paylaşabilirsiniz.