D­ı­ş­a­r­ı­d­a­y­k­e­n­ ­S­a­ç­l­a­r­ı­n­ı­z­ ­B­i­r­ ­A­n­d­a­ ­B­u­ ­Ş­e­k­i­l­d­e­ ­E­l­e­k­t­r­i­k­l­e­n­i­r­s­e­ ­O­r­a­d­a­n­ ­K­a­ç­m­a­n­ı­z­d­a­ ­F­a­y­d­a­ ­V­a­r­!­ ­P­e­k­i­ ­N­e­d­e­n­?­

Dönem dönem sosyal medyada insanların saçlarının diken diken olduğu videoları görüyoruz. Saçların bir anda havalanması şaşkınlık ve komik bir durum yaratırken ne olduğunu anlamıyor olabilirsiniz. Başınıza geldiyse yapacakları biliyor olabilirsiniz ama hâlâ böyle bir durum ile karşılaşmadıysanız kendinizi şanslı sayabilirsiniz.

Saç ve vücut tüylerinin havalanmasının yıldırım ile bağlantısı nedir, nasıl bir anda saçlarımız uçacak gibi oluyor ve uyuşukluk hissediyoruz diye merak ediyorsanız sizi böyle alalım. Statik elektrikten başlayıp yıldırımla bu durumun bağlantısından sonra yıldırımdan nasıl korunacağınızı da açıkladık.

Aslında hepimiz statik elektrik durumunu günlük hayatımızda sıklıkla yaşıyoruz. Kazak giyerken saçımızın elektriklenmesi ya da plastik bir tarağın saçımızı çekmesi hatta özellikle çocuklarda daha sık gördüğümüz kaydıraktan kayarken saçlarının elektriklenmesi statik elektriğin bariz örneklerinden.

Maddeler içerisindeki atomların pozitif ve negatif yükleri bulunur ve bu yükler birbirine eşittir. Pozitif ve negatif yüklerin birbirinden ayrılması durumunda ise statik elektrik ortaya çıkar. İki maddenin temasında bir tarafta aşırı pozitif, diğer tarafta ise negatif yük bırakılır. Maddelerin birbirinden ayrılması durumunda bir tarafta elektron fazlalığı, diğer tarafta elektron azlığı oluşur. Bu durumda da iki ayrı yük birbirini çekip yalıtkan hava boyunca kıvılcım yaparak yük boşaltmak isterler.

Potansiyel farkı az olan durumlarda -kazak ve saç örneği gibi- herhangi bir tehlike ile karşılaşılmaz. Ancak yıldırım çarpması veya iş kazaları potansiyel farkın fazla olduğu durumlarda meydana gelebilir ve bu da büyük tehlikeler oluşturur.

Doğal statiği yıldırımda görebiliriz. Fırtınalı havalarda, su damlacıklarının ve buz kristallerinin birbiri ile çarpışması statik elektriği oluşturur. Alt kısmı negatif, üst kısmı pozitif yüklü olan bulut, aşağıya çekilir ve statik elektrik yüklerinin boşalması neticesinde yıldırım açığa çıkar. Buluttaki yüksek voltajın toprağa boşalması sırasında da yaklaşık 30 bin amper akım aktarılır.

Yıldırımdan kaçmak imkânsız gibi görünse de iyi bir haberimiz var ki o da yıldırımın düşmeden önce uyarılarda bulunup korunmamız için zaman tanımasıdır. İçeriğimize de konu olan saçların diken diken olma durumu yıldırımın “geliyorum” deme yollarından biridir.

Çatırtı veya vızıltı gibi sesler duyuyorsanız ya da deriniz sızlıyorsa yıldırımın geldiğini anlayabilirsiniz. Ayrıca garip gelse de ağzınızda metalik bir tat hissedebilirsiniz. Klor kokusuna benzeyen ozon kokusu almak, başınızın dönmeye başlaması da yıldırımın yakın olduğuna işarettir.

Açık arazide ve denizde olmak, tarlada ağır iş makineleri kullanmak, telefonla konuşmak ve elektrikli aletleri tamir etmeye çalışmak yıldırım çarpma riskinin en yüksek olduğu şeylerdir. Diyelim ki saçınız kabardı veya diğer belirtilerden birini yaşadınız anda “Yıldırımdan korunmak için ne yapmamız gerekiyor?” diyorsanız işte cevapları:

Lastik tabanlı ayakkabının yıldırım çarpmasından koruyacağını okumuş veya duymuş olabilirsiniz. Ancak bunun hiçbir faydası olmadığını bilmelisiniz. Ayrıca aynı noktaya iki kere yıldırım düşmeyeceği konusunda da yaygın bir inanış var. Üzgünüz ama buna güvenmememiz gerektiğini söylemek zorundayız. Aynı noktaya iki kere yıldırım düştüğünü gösteren pek çok olay mevcut.

Yıldırımın gelip size çarpma olasılığı yaklaşık 600 binde 1’dir. Yaşadığınız süre boyunca en az 1 yıldırım düşme olasılığı ise 3 binde 1’dir. Tabii ki bu ihtimaller bulunduğunuz ortama göre değişebilir. Yıldırım çarpan kişilere bakıldığında %10’nu ölümle sonuçlanır, %70’inde ise uzun süreli hasarlar görülür. Türkiye’de ise yıldırım çarpması sonucu 1 yılda ölüm sayısı yaklaşık 90’dır.

Hasarlar bununla da sınırlı olmayabilir. 1975 yılında Kaliforniya’nın Sierra Nevada bölgesindeki Moro Kayası'na bir grup arkadaş tırmanış gerçekleştirirken iki kız kardeşin saçları diken diken oluyor. Yıldırım çarpması sonucu bayılanlar olsa da kız kardeşler evlerine dönüyor ancak olaydan sonra depresyona giriyorlar ve intihar ediyorlar. Tabii ki bunun yıldırımla bir bağlantısı olup olmadığını bilmiyoruz. Bilim insanları üzerine araştırma yapmaya devam ediyor.

Araştırmalar sonucunda bazı klinik bulgular yıldırım çarpmasının organları etkilediğini gösteriyor. Şuur kaybı veya değişiklikleri, olay anını hatırlamama, beyin ödemi, felç, solunum durması, uyuşukluklar olabilir. Ciddi derecede yanıklar, kompartman sendromu, kemik kırıkları, böbrek yetmezliği, katarakt gibi bazı göz kusurları, işitme kaybı, kişilik değişiklikleri ve konuşma kaybı gibi birçok rahatsızlıklar da gözlenebilir.

Yıldırım çarpmasını her detayına kadar inceledik ve başımıza gelebilecek ciddi durumları gördükten sonra özellikle açık alanlarda daha dikkatli olmanızı ve koşarak en uygun yere kaçabilmenizi dileriz.