Bireysel Emeklilik Sistemi’nde (BES) yenilikler peş peşe devreye giriyor. Son olarak SEDDK kısmen ödemenin şartlarını belirlerken, Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi de yolda. Buna karşın emekli katılımcılar ömür boyu maaş için biraz daha dişlerini sıkacak. Bunun temel sebebi de birikimlerin henüz yetersiz seviyede olması.
ALP SÜER/SİGORTAMEDYA
Geçtiğimiz yıl 20’nci yaşını kutlayan gönüllü Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), 2024 yılında da büyümeyi sürdürüyor. Enflasyon, hayat pahalılığı ve kurdaki dalgalanma vb. makro ekonomik sorunlar, BES’teki büyümeyi engellemiyor. Emeklilik Gözetim Merkezi’nin (EGM) yayımladığı istatistiklere göre katılımcı sayısının 9 milyonu aştığı gönüllü BES’te reform paketi kapsamındaki yenilikler de peş peşe devreye giriyor. Son olarak Sigorta ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (SEDDK), 4 Nisan’da yayımladığı, ‘Bireysel Emeklilik Sistemi’nde Kısmen Ödeme Hakkında Genelge’yle (2024/13) 1 Temmuz’da başlayacak kısmen ödeme’nin (kısmi çekiş) şartlarını belirlerken, Alacağın Devri Uygulaması ve Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi de (TES) yolda. SEDDK Başkanı Davut Menteş, Türkiye Sigorta Birliği’nin (TSB) Seçimli Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada TES üzerinde çalışmaların hız kesmeden sürdüğünü söyledi. BES’in 20 yıllık tarihinde çok önemli reformlar (18 yaş altı BES de dahil) hayata geçmesine karşın, henüz devreye alınmayan çok önemli bir reform var: O da BES’ten emekli olan katılımcılara ‘ömür boyu maaş’ sunulmasını sağlayacak ‘emeklilik iradı’ ya da anüite ürünleri. Hayat ve emeklilik şirketlerinden aldığımız geri dönüşlere göre, şunu söyleyebiliriz ki emekli katılımcılar ömür boyu maaş için biraz daha sabredecek.
Birikimler yeterli değil
BES kimi çevrelerce gerçek bir başarı hikâyesi. Gönüllü BES’in özellikle son 10 yılda (devlet katkısının başladığı 2013’ten beri) daha hızlı büyüdüğü ve toplumda rüştünü ispat ettiği de bir gerçek. Katılımcı sayısının 9 milyon seviyesine ulaştığı sistemde toplam fon büyüklüğü ise 900 milyar TL’ye yaklaştı. Bununla birlikte Türkiye’nin gayrisafi yurt içi hâsılası içinde BES’teki fon büyüklüğünün payı sadece yüzde 3,5 düzeyinde. BES’ten emekli olan katılımcılara ömür boyu maaş bağlanması durumunda aylık maaşların dişe dokunur tutarda olmaması emeklik iradı-anüite ürünlerinin sunulması önünde de engel oluşturuyor. Sistemde birikimlerin artması ve fon büyüklüğünün, gayrisafi yurt içi hâsıla içindeki payının yüzde 10-15 seviyelerine ulaşması gerekiyor.
Sektörde uzun vadeli devlet tahvili bekleniyor
Hayat ve emeklilik şirketlerinin emekli katılımcılara ömür boyu maaş ödenmesini sağlayacak emeklilik iradı sunamamalarının bir nedeni de ‘uzun vadeli devlet tahvili’ eksikliği. Şirketlerin, SEDDK öncesinde Hazine Müsteşarlığı dönemimde de katılımcılara her ay düzenli maaş ödemesi taahhütlerini yerine getirmek için aktiflerinde tutabilecekleri 30 yıl vadeli devlet tahvil beklentileri söz konusuydu. Birikimlerin görece büyümesi dışında, Hazine Müsteşarlığı’nın da emeklilik şirketlerinin yatırım yapabilecekleri böyle bir tahvili çıkarması gerekiyor.
Birikimlerin yetersizliği ve uzun vadeli devlet tahvili eksikliği dışında emeklilik şirketleri yöneticilerinin en büyük kaygılarından bir tanesi de bireylerin ortalama ömürlerin uzaması. Başka bir deyişle sistemden 56 yaşında emekli olan pek çok katılımcının çok uzun yıllar yaşaması durumunda, emeklilik şirketlerinin ömür boyu maaş taahhütlerini nasıl yerine getirecekleri de merak konusu. Bu nedenle mortalite tablolarının da güncellenmesi gerekiyor. Tüm bunlar dışında, enflasyonla mücadele de başarı ve fiyat istikrarının sağlanmasının da söz konusu ürünleri sunabilmek ve maaşlarda her yıl düzenli artış için büyük önem taşıyor.
Programlı Geri Ödeme seçeneği de sunuluyor
Gönüllü BES’ten emekli olan katılımcılar, şimdilik ömür boyu maaş alamıyor. Ancak, düzenli gelir elde etmek isteyenler dilerlerse Emeklilik Gelir Plan’larını ve ‘Programlı Geri Ödeme’ (PGÖ) seçeneğini tercih edebiliyorlar. Bu durumda da emekli olan katılımcıya mevcut birikimi, emeklilik şirketi ile katılımcı arasında mutabık kalınan belli bir süre zarfında, her ay, 3 ayda bir ya da yılda 1 düzenli gelir (maaş) şeklinde geri ödeniyor. PGÖ’nün emeklilik iradından temel farkının ömür boyu değil, 10-20 yıl vb. belirli bir sürede maaş ödenmesi olduğunu bir kez daha hatırlatmak gerekiyor.
Kısmen ödeme geliyor
Bu arada SEDDK, Gönüllü BES’te en önemli yeniliklerden olan kısmen ödeme (kısmi çekiş) ile ilgili şartları belirledi. 1 Temmuz’da başlayacak uygulama, BES’te eğitim, evlilik ve konut alımı gibi durumlarda sistemden çıkmadan ve sahip olunan haklardan vazgeçmeden hesaplarında biriken tutarları devlet katkısı ile alabilme hakkı sağlıyor.
Emekli katılımcının 3 seçeneği var
- Sistemde kalıp birikim yapmaya devam ediyor.
- Toplu parasını alıp sistemden ayrılıyor.
- Programlı Geri Ödeme (PGÖ) seçeneğini tercih ediyor.
Ömür boyu maaşın önünde ne engeller var?
- BES’te birikimler yetersiz.
- Uzun vadeli devlet tahvili yok.
- Ortalama ömür uzuyor.
- Enflasyon çok yüksek.
BES’te Kısmen Ödeme’nin şartları netleşti
- Katılımcılar, birikimlerinin yüzde 50’ye kadar kısmını alabilir, sözleşmesi bulunan emeklilik şirketleri ile iletişime geçerek başvuruda bulunabilir.
- Kısmen ödeme başvurusunun sonucu, talep formunun ulaştığı tarihten itibaren 3 iş günü içinde elektronik iletişim araçlarıyla katılımcıya bildirilir.
- Katılımcılar evlilik, konut ve doğal afet için sadece bir kez ödeme alabilir. Doğal afet durumunda kısmen ödeme için tarih ve miktar şartına bakılmaz. İlk başvuru sistemdeki 5’inci yıldan itibaren ve aylık asgari ücretin en az 5 katı ödeme gerçekleştirilmesi halinde yapılabilir.
- Birden fazla BES sözleşmesi bulunanlar için sadece bir başvuru hakkı tanınır.
- Konut alımı için tapu belgesi nüshası, evlilikte nüfus kayıt örneği, doğal afet hali için ise SEDDK tarafından duyurulan belge ibraz edilir.
- Katılımcılar ödeme aldıktan 2 ay sonrasına kadar konut alındığına ya da evlenildiğine dair belgeleri şirkete ileterek başvuru işlemlerini tamamlar. Evlilik ya da konut alımı başvuru tarihinden önce gerçekleşmişse 2 ay öncesine kadar bu belgeler geçerli olur.
- En geç tüm fon paylarının nakde dönüştüğü günü takip eden ilk iş gününde katılımcı hesabına ödenir.
- 10 iş günü içinde ödenememesi ve kısmen ödeme işleminin gerçekleştirilememesi durumunda başvuru yapılmamış sayılır. Katılımcı durumu bildirerek yeniden başvuru yapabilir.
- Kısmen ödeme hallerinin oluşmaması veya 2 ay içinde gerekli belgelerin sunulmaması halinde kısmen ödeme hakkı kullanılmış sayılır ve ödenen tutarın yüzde 30’u katılımcının devlet katkısı hesabından düşülür
- BES sözleşmesinin 3 yıllık taahhüt süresi içerisinde emeklilik, vefat veya maluliyet dışında sonlandırılması durumunda, katılıcının kısmen ödeme kapsamında aldığı devlet katkısı tutarı faiziyle tahsil edilir.
İrad ürünleri kısmen ödeme İle birlikte önem kazanacak
Sektörde BES’ten emekliliğe hak kazananlar için paralarını toplu olarak alma opsiyonlarının yanı sıra düzenli gelir almalarını sağlamak amacıyla Emeklilik Gelir Planı ürünlerinin de yer aldığını belirten AgeSA Hayat ve Emeklilik Genel Müdürü Fırat Kuruca, şunları söylüyor: “Bu ürünler sayesinde müşteriler belirlenen süre veya belirlenen maaşa göre programlı geri ödeme kapsamında aylık, 3 aylık, 6 aylık veya yıllık periyotlarla ödeme alabiliyor. Tüm bunlara ek olarak sektörde çok da yaygın olmayan irad ürünlerinin, bir başka deyişle yıllık gelir sigortasının, kısmen ödeme uygulamasının hayata geçmesiyle birlikte daha da önem kazanacağını öngörüyoruz. Bu kapsamda Türkiye ve dünyadaki sektör pratiklerini inceleyerek değerlendirmelerimizi yapıyoruz.”
Devlet katkısının belli bir yüzdesi teşvik olarak verilebilir
İhtiyaçlar ve talepler doğrultusunda BES yönetmeliğinde yapılacak olan yeni düzenlemelerin BES’teki gelişimi pozitif anlamda destekleyeceğini vurgulayan Sertsöz, “Emeklilik için hak ediş sürelerini tamamlayan katılımcıların Emeklilik Gelir Planı (EGP) ürünlerine olan yönelimini artırmak amacıyla, hak ettikleri Devlet Katkısı tutarının belli bir miktarının veya yüzdesinin ilave teşvik olarak verilmesi faydalı olacak. Ayrıca, EGP ile birlikte verilebilecek olan bazı teminat ve asistans hizmetlerinin koşul ve içeriklerinin de mevzuatın ilgili bölümünde düzenlenmesi hem şirketlerin hareket kabiliyetini artırması hem de rekabet açısından olumlu olacak” diyor.
Gençlere BES’te uzun vadeli birikimin önemi anlatılmalı
Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı (TSEV) Müdürü Şebnem Yalçınkaya, Bireysel Emeklilik Sistemi’nden (BES) emekli olan katılımcılara ömür boyu maaş ödenmesini sağlayacak ‘emeklilik iradı’nın sunulamamasının temel sebebinin, sistemdeki birikimlerin yetersizliği olduğu görüşünde. BES’te ömür boyu maaşın konuşulması için etkin birikimlerin olması gerektiğini vurgulayan Yalçınkaya, “Öncelikle birikimleri artırabilirsek, katılımcılara bağlanacak maaş da daha anlamlı olur. Emeklilik fonlarının anlamlı seviyelere gelmesi ömür boyu maaşın önünü açacak. Özellikle de gençlere uzun vadeli yatırım yapmanın önemi anlatılmalı” diyor.
Gönüllü BES’te emekli katılımcı sayısı 300 bine yaklaştı
Tarih Katılımcı sayısı Emekli katılımcı sayısı
31.12.2020 6.900.564 137.676
30.12.2021 7.092.020 167.275
31.12.2022 7.801.305 197.997
31.12.2023 8.676.045 265.672
15.03.2024 8.898.494 280.224
3.05.2024 9.021.181 290.897
Kaynak: EGM.