Bundan üç yıl önce, 28 Temmuz’da başlayan büyük bir orman yangını felaketi yaşadık. Önce Antalya’nın Manavgat ilçesinde, ardından 53 ilimizde 299 orman yangını çıktı. Muğla’nın Marmaris ve Köyceğiz ilçeleri tabiri caizse cayır cayır yandı. Yine mevsim yaz ve büyük risk altındayız. Valilik kararlarıyla 1 Temmuz itibariyle 46 ilimizde ormanlara giriş yasaklandı. Ancak bize düşen başka sorumluluklar da var. Böyle bir afetin bir daha yaşanmaması için hangi önlemleri almak gerektiğini uzmanlara sorduk. Gördük ki önlem almak için yangınların kaynağının bulunması şart! Türkiye’de yılda çıkan ortalama 3 bin kadar yangından sadece yarısının sebebini biliyoruz; yıldırımlar, anız, ateşli piknik, orman içi elektrik nakil hatları, araçtan atılan izmaritler, köylülerin yakıp söndüremedikleri ateşler vb... Uzmanlara göre orman yangınlarıyla mücadelenin sırrıysa erken haber alma ve erken müdahalede saklı.
‘RİSKİ YÜKSEK İLLERDE CEP TELEFONLARINA UYARI GÖNDERİLSİN’
İstanbul Üniv. Cerrahpaşa Orman Fak. Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Doğanay Tolunay
- İklim değişikliği doğrudan doğruya orman yangınlarının çıkmasına neden olmuyor. Tüm dünyada yüzde 90 oranında orman yangınlarının çıkma sebebi insandır. Ancak iklim değişikliğine bağlı olarak kıyı bölgelerinde kararsız hava koşulları oluşuyor, yıldırımlar artıyor. Aynı zamanda artık dünya genelinde daha sıcak ve kurak bir döneme girdik. 30 yıl öncesine göre Türkiye’deki ortalama sıcaklık 2-3 derece arttı. Yaz aylarında sıcaklık 40 dereceyi aşıyor. Örneğin bu sene bahar ayları ılıman geçti ve yağışlıydı. Nemli koşullar nedeniyle ormandaki otlar iyice büyüdü. Mayıs ve haziranda sıcaklık artınca da kurudu. Yani ormandaki yanıcı madde yükü arttı. Başlayan yangınlar artık çok daha hızlı bir şekilde yayılıyor. Rüzgârın götürdüğü o sıcak hava dalgası, yangının 50-100 metre önündeki kuru otları da tutuşturuyor. Bu yüzden farklı noktalarda yangınlar başlıyor. “Sabotaj yapıldı veya kozalak patladı” deniyor ya, oysa sebebi bu ısı transferi. Kozalaklar patlamaz. Bir de şiddetli rüzgâr yanan yaprakları ve otları taşıyor, bu korlar düştüğü yerde de yeni yangınların başlamasına neden oluyor.
- Türkiye’de yılda ortalama 2.600-2.700 yangın çıkıyor. Bu sayı bazı seneler 3.500’e kadar yükseliyor. Bunların yarısının neden kaynaklandığını bilmiyoruz. Oysa orman yangınlarıyla mücadele etmek için sebebini iyi tespit etmemiz gerekiyor. İspat edebildiğimiz yüzde 50’ye baktığımızda, yüzde 10’u yıldırımlar; yasak olmasına rağmen yüzde 7 anız; yüzde 4 ateşli piknik; yüzde 4 de orman içi elektrik nakil hatları. Ayrıca yol kenarındaki kazalar, araçtan atılan izmaritler, çobanların, avcıların, köylülerin yakıp söndüremedikleri ateşler vb. var. Kasıtlı yakılmayan anızlar da var. Örneğin biçerdöver eğer bakımsızsa metaller sürtünerek kıvılcım çıkarıyor ve buğday tutuşuyor. Ormana yakın evinde yumurta kaynatırken ateşi kaçıran var. Toplum hep şöyle bir klişeye giriyor: Ya terör örgütleri yapmıştır ya da otel yapmak için yakılmıştır. Oysa o kadar çok ilginç yangın çıkış sebebi var ki!
YASAKLAR DENETLENİYOR MU?
- Türkiye’deki valiliklerin çoğu ormanlara giriş yasağı çıkardı. Bu yasaklar yaklaşık 30 yıldır uygulanıyor. Sorun şu ki koyulan yasaklar denetlenemiyorsa uygulanma şansı yoktur.
- Sıcaklıkların 30 derecenin üzerine çıktığı dönemlerde kamu kurumları orman yangınlarıyla ilgili bazı uyarılar yapıyorlar ama bu bilgiler vatandaşa ulaşmıyor. Oysa orman yangını riski yüksek olan Muğla veya Antalya gibi illerde cep telefonlarına uyarılar gönderilebilir. O ilin sınırlarına girdiğimizde cep telefonlarımıza şöyle bir mesaj gelebilir: “Orman yangını riski vardır. Dikkatli olalım, ormanda ateş yakmayalım, arabanın camından izmarit atmayalım.”
- Türkiye’de ormana sınır arazilerde en az 100 metre bir tampon alan belirlenmeli. Burada yanıcı malzemeler olmamalı. 2021’deki büyük yangınlardan sonra, ormana yakın bir imar söz konusu olduğunda Orman Bakanlığı’ndan görüş isteniyor artık ama bu görüşün yaptırımı yok.
‘GÖNÜLLÜ İTFAİYECİLER MÜCADELEDE ÖNEMLİ’
İBB İtfaiye Daire Başk. Anadolu Yakası 1. Bölge Müdür Yard. Hakan Karabulut
- 2021’deki Marmaris ve Köyceğiz yangınlarına yardım etmek için İstanbul’dan 20 araçla yola çıktık. Son 100 yılın en büyük yangınlarından biri olduğunu tahmin edemiyorduk. Yangın yerine vardığımızda adeta gökyüzü yanıyordu. Boşaltılan köyleri gördük. İnsanların çaresizliği çok hüzün vericiydi.
- Orada gördüğüm kadarıyla yerleşim yerlerinin bu kadar ormana sınır olmaması gerekiyor. Ayrıca çok büyük bir alan olduğu için ormanlara giriş ve çıkışı kontrol edemiyorsunuz.
- Yangınların çıkmasında yeni bir tehlike var: Havai fişekler. Geçen günlerde Çeşme’de böyle bir olay yaşandı. Havai fişek otluk alana düştü. Bir işletmenin çok yakınında olduğu için kısa sürede söndürdüler. Bence bu tehlike de yangınla mücadelede gündemimizde olması gereken bir konu.
- Sarp alanlarda çalışırken daha fazla insan gücüne ihtiyacımız oluyor. Marmaris yangınlarında belediyelerin arama kurtarma ekipleri, Mahalle Afet Gönüllüleri gibi STK’lar bize destek oldular. İşte bu örgütlenmeler yangınla mücadelede çok önemli. İstanbul İtfaiyesi’nin de orman sınır bölgelerinde gönüllü itfaiyecileri var. Eğitimlerini veriyoruz ve araç gereçlerini temin ediyoruz. Çatalca, Şile, Silivri, Adalar, Beykoz ve Sarıyer’de toplam 27 gönüllü istasyonumuz var.
ERKEN İHBAR ORMANLARI KURTARIR!
Orman Genel Müdürlüğü’nden aldığımız bilgiye göre:
- 2023 yılının haziran ayında ülke genelinde çıkan 138 adet yangın 155 hektar orman alanını etkiledi. Bu yıl haziranda çıkan 641 adet yangındaysa 5.117 hektar orman alanı zarar gördü.
- Şu an yangın riski en yüksek olan illerimiz: Çanakkale, Balıkesir, İzmir, Muğla, Antalya, Mersin, Adana, Hatay, Kahramanmaraş, Kütahya, Denizli, Isparta, Uşak ve Bursa.
- 2024 yılı yangınla mücadele organizasyonunda 26 uçak, 105 helikopter,
14 İHA, 1.686 arazöz, 2 bin 655 ilk müdahale aracı, 831 iş makinesi ve 25 bin personelle sayıları 122 bini aşan orman yangını gönüllüleri görev alıyor.
- Orman yangınlarıyla mücadelenin sırrı erken haber alma ve erken müdahalede saklı. Vatandaşlarımız gördükleri ve duydukları yangınları hiç zaman kaybetmeden, 7/24 hizmet veren 112 Acil Çağrı Merkezi’ne bildirebilirler.