İran'ın reformcu cumhurbaşkanı seçilen Masoud Pezeshkian, Pazar günü yapılan İslam Cumhuriyeti seçimlerinde sert çizgideki bir adaya karşı dar bir zafer kazandı. Ancak İran'daki nihai güç kaynağı olan din adamlarının uzun vadeli öncelikleri göz önüne alındığında, Pezeshkian yalnızca belirli alanlarda sınırlı değişiklikler yapabilecek ve başarılı bir şekilde yaptığı reformların görev süresinden sonra da devam edeceği garanti değil.
Pezeshkian'ın zaferi, hem Yüce Lider Ayetullah Ali Hamaney'in rejimi hem de sıradan İranlıların ruh hali hakkında birkaç şey ortaya koyuyor. Sadece aday olabilmesi gerçeği bile -başkanlık adayları Muhafız Konseyi adı verilen bir grup din adamı tarafından belirleniyor- İran hükümetinin çoğunu denetleyen Hamaney ve müttefiklerinin, özellikle bir 2022'de protestolara ve Kadın, Yaşam, Özgürlük hareketine yönelik acımasız baskı.
Yine de İran seçmenleri arasında reformlara karşı çıkan güçlü bir kesim var; Pezeshkian'ın rakibinin de bunu kanıtladığı gibi: eski nükleer müzakereci Said Celili, katı bir tutum sergileyen biri ve İkisi arasındaki son fark oldukça inceydiİran liderliğinin sık sık yaptığı sahtekârlıklar göz önüne alındığında, sonuçları belli bir şüphecilikle not etmek önemli olsa da, rejim kaynaklarını Celili'nin arkasına koydu ve açıkça onun kazanmasını istedi. Ve seçmenlerin neredeyse yarısının Celili'ye oy vermesi yüksek düzeyde bir kutuplaşma olduğunu gösteriyor.
Katılımdan sonuç çıkarma çabalarını zorlaştıran şey, yaygın bir çekimserliğin olmasıydı; bunun nedeni ya oy boykotu Kadın, Yaşam, Özgürlük hareketi dahil olmak üzere aktivistler tarafından organize edildi veya sadece seçmen ilgisizliği nedeniyle. Ancak oy kullanma hakkına sahip seçmenlerin yaklaşık yüzde 50'si Oy kullananların çoğu, en azından sınırlı bir değişim, artan şeffaflık ve hizipleşmeye direnme ve insanların hayatlarını iyileştirme isteği vaat eden birine oy verdi.
“Daha önce gördüğümüz emsallerden biri, bir reformcunun -gerçek bir reformcunun- aday olması durumunda kazanmasıdır.” Negar MurtazaviUluslararası Politika Merkezi'nde kıdemli bir araştırmacı olan , Vox'a şunları söyledi: “Bir bakıma, aday olmasına izin verilmesi sürpriz oldu. Ancak kazanmasına şaşırmadım – anketler en başından itibaren önde olduğunu gösteriyordu. Yani bu hala şunu gösteriyor ki… oy verenlerin çoğunluğu reforma inanıyor ve mutsuz.”
Pezeshkian yönetiminde reformlar mümkün, ancak yalnızca sınırlı bir şekilde
İran'ın yeni bir cumhurbaşkanı olmasına rağmen, özellikle dış ilişkiler söz konusu olduğunda, nihai karar vericiler Yüce Lider Hamaney ve Muhafız Konseyi'dir. Pezeshkian, iç alanda sınırlı değişiklikler yapabilecek, ancak yine de İran'ın teokratik sisteminin çerçevesi içinde çalışmak zorundadır.
“Başkanın hedefleri var ve bunları sosyal alanda, ekonomik alanda ve potansiyel olarak İran'ın dış ilişkileri konusunda açıkça belirtti” Sanam Vakil İngiliz düşünce kuruluşu Chatham House'dan. “Ancak başkanın başarılı olmak için yapması gereken şey, muhafazakarların egemen olduğu İran kurumlarıyla birlikte çalışarak İran siyasi yelpazesinde fikir birliği oluşturmaktır. Dolayısıyla şu an itibariyle, bu fikir birliği ve içeriden gelen destek olmadan, manevra yapmak için çok fazla alana sahip olmayacak.”
Pezeshkian'ın bu konsensüsü oluşturabileceği açık değil. Kampanyası çok az kurumsal desteğe sahipti ve fraksiyonlar arasında çalışmaya kararlı olduğunu ifade etse de muhafazakarlardan henüz gerçek bir katılım sinyali gelmedi. Pezeshkian parlamentodaki reformist kanattan geliyor olabilir ancak İslam Cumhuriyeti'ne ve rejimle ve rejim içinde çalışmaya kararlı.
“O gerçekten sınırda bir reformcu, militan veya ideolojik bir reformcu değil.” Ali VaezUluslararası Kriz Grubu'nda İran programı direktörü olan , “Bu yüzden sistemde bu kadar uzun süre kaldı.” dedi.
Bununla birlikte, Pezeshkian'ın değişiklikler yapabileceği bazı alanlar var – öncelikle sosyal kapasitede, örneğin 2022'de kitlesel, şiddetli protestoları tetikleyen başörtüsü yasalarının hafifletilmesi gibi. Bunu izleyen aylarca süren protestolar Mahsa Amini'nin ölümüne tepki olarak gerçekleşti, ancak aynı zamanda Peshkezian'ın sert çizgideki selefi, Mayıs ayında bir helikopter kazasında ölen din adamı Ebrahim Raisi'nin baskıcı koşullarına yönelik insanların öfkesini de yansıttı. Etnik eşitsizlik, kadınların davranışlarına yönelik kısıtlamalar ve nihayetinde sert yaptırımlar, bürokratik kötü yönetim ve hükümet yolsuzluğunun bir kombinasyonunun getirdiği sefil ekonomik koşullar hakkındaki öfke, Amini'nin ölümünün ardından patlak verdi.
Kampanya sırasında Pezeshkian, Amini'nin gözaltında ölümünü ve ardından protesto hareketine yönelik, birçok kişinin ölümüne ve binlercesinin hapse girmesine neden olan baskıyı kınadı. Mortazavi, başörtüsü kurallarının yumuşatılmasının “şiddet ve taciz seviyesi açısından uygulamada bir fark” yaratabileceğini söyledi.
Bunun emsali var; reformist kesimden (partiden ziyade kesim – İran'da siyasi parti yok) politikacılar göreve geldiğinde, bu tür yasaların daha az katı bir şekilde uygulanması söz konusu oldu. “Bu sadece tahmin ettiğimiz veya öngördüğümüz bir şey değil, daha önce de gördüğümüz bir şey [Hassan] “Ruhani” dedi Mortazavi. Ruhani, Ortak Kapsamlı Eylem Planı'nın (JCPOA) müzakerelerine yardımcı olan reformist başkandı. Bu plan, aynı zamanda İran nükleer anlaşması2015 yılında.
Pezeshkian ayrıca Kürt nüfusu, Araplar, Beluçlar ve Azeriler gibi etnik azınlıklara hizmet etmek için daha fazlasını yapabilir. Pezeshkian'ın kendisi Kürt ve Azerice ve uzun süredir yatırım yetersizliği ve protesto gösterilerine yönelik sert müdahalelerden muzdarip olan eyaletlerden biri olan Azerbaycan eyaletinden geliyor.
Ekonomi —neredeyse her geçmişe ve siyasi eğilime sahip seçmenler için ciddi bir sorun— aynı zamanda Pezeshkian'ın ibreyi hareket ettirebileceği ve insanların hayatlarını iyileştirmeye yardımcı olabileceği bir alan olabilir. Ancak kapasitesi sınırlı olacak çünkü İran'ın ekonomik sefaleti üç iç içe geçmiş faktörden kaynaklanıyor: ABD'nin ağır yaptırımları; özellikle İslam Devrim Muhafızları Ordusu unsurları arasında bu yaptırımlardan muazzam yolsuzluk ve çıkar sağlama; ve kötü yönetim.
Vakil, Ruhani gibi Pezeşkian'ın da “Washington ile yaptırımların daha fazla hafifletilmesi veya petrol satışlarının artırılmasına olanak sağlayacak daha fazla mini anlaşma yapmaya çalışabileceğini” söyledi.
Pezeshkian, şu anda yüzde 50 civarında olan enflasyonu düşürmeye çalışmanın yanı sıra, İran'ı uluslararası kara para aklamayla mücadele grubu olan Mali Eylem Görev Gücü'nün kara listesinden çıkarmaya yönelik politikalar uygulamaya çalışabilir; bu, özellikle Çin ile ticaretin açılmasına yardımcı olabilir.
Vaez, “Bu asgari farklılıklar insanlar için önemli” dedi, çünkü onlara “nispeten normal bir hayat sürme yeteneği” veriyor.
İran'da bazı şeyler pazarlık konusu değil, bu yüzden Pezeshkian'ın yapamayacağı çok şey var
Pezeshkian, kampanya yürütürken neyi başarabileceği ve neyi başaramayacağı konusunda oldukça netti; örneğin, yargı üzerinde çok az etkisi var, bu nedenle siyasi tutukluların koşullarını iyileştirmek için muhtemelen çok az şey yapabilir.
Ve Pezeshkian özellikle Batı'ya daha açık olma isteğini dile getirse de, Vakil “ABD veya Batı ile büyük bir pazarlık yapmayı önermiyor” dedi. Böyle bir angajmanın önünde engeller de var – öncelikle ABD'nin bunu yapma isteksizliği.
Yaptırımların hafifletilmesine rağmen yeni nükleer taahhütler Vaez'e göre, yaptırımların uygulanmasının İran ekonomisine fayda sağlayacağı düşünüldüğünde, bu yöndeki çabalara “çok ciddi bir tepki” gelecektir. Vaez, bu tür çabaların, örneğin karaborsa malları satarak çıkar sağlayan yetkililer ve yakın çevrelerinden kaynaklanacağını söylüyor.
Siyasi yolsuzluklardan bitkin düşen seçmenlere hitap etmesinin bir nedeninin temiz sicili olması muhtemel olan Pezeshkian, yolsuzluğu azaltma fikrine de yaklaştı, ancak bunun da etkisi sınırlı olacak.
Vakil, “Gerçekten derin ve anlamlı bir yolsuzluk karşıtı kampanya yürütmek faydalı olurdu, ancak bu imkansız olacak,” dedi. Bunun yerine, Pezeshkian'ın reformunun kapsamı muhtemelen sözleşmeler ve karar alma konusunda daha fazla şeffaflık olacaktır.
Bölgesel dinamikler açısından pek bir şey değişmeyecek gibi görünüyor; Suudi Arabistan ile diyaloğun devam etmesini teşvik etti. 2023'te eski düşmanların yumuşamasının ardından. Ve bazı raporlamalar Pezeshkian ve Hizbullah lideri Hasan Nasrallah'ın birbirlerine devam eden destekleri konusunda güvence verdiklerini öne sürüyor. “İslam Cumhuriyeti, bölge halkının gayrimeşru Siyonist rejime karşı direnişini her zaman desteklemiştir,” Pezeshkian Nasrallah'a yazdığı bildirildi.
Pezeshkian'ın güçlü İslam Devrim Muhafızları Ordusu üzerinde çok az kontrolü var, dolayısıyla bölgesel dinamikleri önemli ölçüde değiştirmeyi umsa bile, bu imkansız olurdu.
Sonuç olarak, yeni başkan İran'ı yakın zamanda kökten değiştirmeyecek. Pezeshkian uzun vadede çok az şeyi kökten değiştirecek, ancak kısa vadede sıradan İranlıların hayatlarını iyileştirebilir.
Kaynak bağlantısı